Эргэцүүлэл-10 2017.04.30

За тэгээд Итгэл гэдэг тэгэхээр чухам юу болов? ИТГЭХ ЭрДэм хэмээн тодлох учиг юу байна? Эрдэмийг хичээлээр, эрлийг сурагаар гэх зүйр үг бий. Гэхээр яагаад заавал түүнд хичээн суралцах болчихов доо?

Сударт: Өргөн ИЭ ЭКЭ ялалт гэдэг үг байх юм.

Энэ юун ялалт болоод явчихав? Юуг ялах юм бол? Ялж чадвал яах юм? Чадахгүй бол яах юм бол? Ялах гэдэг үгийг дийлэх гэдэг гэдэг дээр итгэх эрдэм маань хэрхэн холбогдоод байна вэ?  Заавал итгэл гэх нь эрдэм болж байх шаардлагатай юу? МТТТ-39д Итгэ, итгэхгүй бол бишир гэх үг байх юм. Бид хэрхэн итгэх юм бол? Аливаа дэнсгүй итгэх нь зөв үү? Буруу юу ? Тиймдээ ч энэ ЭрДэмийн БӨӨ ЭР КҮ гэх үг сонирхолыг маань ихэд татах чинь. БӨӨ  гэдэгтэй итгэх  нь хэрхэн холбогдож байна вэ? Яагаад заавал бөө гэх үг бичигдэв?  Бөөгийн сурлагажилтаар энэ эрдэм явагддаг байх нь уу? Бөө нь тэгвэл яагаад монголд байгаа билээ? Ингээд л итгэл гэдгээ хайлаа л даа.

 МТТТ-159д Сэнхрүүлэх, Сэтгэл дүүрэх, Итгэлцэх гурван суу ухаан нь Тархин гавалаа сэрээх суу ухаан болно гэчих юм. Би өмнө нь: Өрөвдөх ЭрДЭМ, Харамсах ЭрДЭМ, Хүндлэл хайр гэсэн ийм гурван сэдэв дээр учираа олох гэж  их оролддог байлаа л даа.  Итгэл маань  яагаад заавал тахиа жил гарч, надад сэдэв болон дахин яагаад орж ирэх болчихов оо?

 Итгэх хүртэлх тэр л явц сэнхрүүлэх, сэтгэл дүүрэх гээд нэлээд том даваа даваад явдаг юм байх даа. Тэр давааг тэгвэл хэрхэн давах вэ?  Сударт: БӨӨ тархинд иштэй гэх үг байх юм. Иш нь тэгвэл юу юм бол? Мөн бас Эр КҮ гэх бас үгс байна. Эрх гэдэгтэй дүйцүүлвэл юу юм бол? Эсвэл эрэх хайх гэдэг дээр харвал юу болох юм бол? Бас ЭР буюу удамшил гэдэг рүү харвал яахаар байна? Энэ бүхэн маань яагаад монголын суу ухааны ЭрДЭМ дээр гарч ирээд байна вэ?

Өөрийн маань дотны нэгэн хүн онгодоо буулгах үед маань хэд хэд золгож байсан ч чи өөрөөрөө л байсан шүү дээ гээд итгэл багатай. Чи ярьдаг юм аа яриад л, чиний хоолой хэвээрээ байна. Харин хамаатны нэгэн улаач яг л эмгүн өвгүн болоод байсан гэх тэр л харсандаа гайхашран ярих. Тэгэхээр энэ юу хэлээд байна вэ?  Гадна талын тэр л байдалд автах нь амархан, харин дотоод тэр л үгэнд учиг юу байна гэж хардаггүй юм бололтой юм болов уу ихэнх маань. Бас л бодох асуудал байх чинь. Бас нэгэн танил улаач Онгод маань шүлэглээд яруу сайхан хэлээд айлдаад байхад ах дүү, төрөл төрөгсөд маань дургүй байна. Тиймээс хүнийг нэвт шувт хармаар байна гэх юм. Тэгэхээр онгод буулгаад айлдуулах ч итгэлгүй байх тэр үед бид яах бол? Сэтгэлийг нь татваас бие нь хаа холдох.  Бас хардаг юм байж, мэлмийддэг юм байж, тэгээд яах вэ гэсэн Эзэн хааны маань үгс бий.

Бас дотны маань нэгэн хүн Оросын зөн билэгийн тулаанд ялсан хүнтэй уулзах юмсан гэв. Айлаас эрэхээр авдараа уудал гэх зүйр үг бий. Харь хүнд бид итгэлээ өгөх үү, аль эсвэл удмаа тосон байж учгаа олох нь дээр үү гэх тэр асуулт бас л олон дунд гарч ирэх нь л дээ. Голсон юм голд, шилсэн юм шилд гэх үг бас л байдаг.  Гэтэл тэр харь хүн нь өөр дээр нь ирсэн хүний үхэл хэнд хамаатай юм бэ гэх. “Хамаатан” гэх энэ монгол үг их л учиртай байх нь л дээ. Үнэндээ ч өөрт нь  огт танихгүй хүн өөрт нь юуны хамаа байх вэ дээ. Харин удамдаа хамаатай бол удмаа гэх тэр л итгэл бөхрөхгүй байхад учир бас байх нь л дээ.  Тэгэхээр бид хэрхэн итгэлцэх вэ? Ингээд дээрхээс харахад итгэлцэхгүй бол яах юм бол гэх тэр л асуултуудад хариу хайх нь зохистой мэт. Сударт: Бусдад датгавал буруудахыг мэд гэх үгс бас л бичээстэй байх юм.

Мөн Сударт: удамшилд зохистой ДЭМ ЭрДЭМ болму гэж байдаг.  Удамд дамнуулах зохистой байх нь гэхээр дамнуулахгүй бол яах вэ?

МТТТ-199д: Эндээс юу ухах вэ хэмээвэл бөө хүний үйл өөрийн хэдэн үеэ дааж буйгаар, ухаан санааг нь тэгшилж буйгаар хэмжигдэх. Ах дүү долоон бөө гагц өөрийн биеийг зассанаас үр хүүхдийнхээ биеийг зассангүй. Энэ нь муугийн үрийн хөрс болж, үйлийг үрийг удамд нь үзүүлэхийн Тэнгэрийн бошго болмой.

Энэ сургаалиар гагц өөрийн биеэ болгох бус үр хүүхэд, ач гучаа үйлэнд нь хамсгаж байхыг бөө үрсэд сануулах аж гэж бичжээ.

Ийм л тавилан заяаг нэгэнт авсан тул үр удмаа засахад маш том асуудал бас л амьдралд маань байна шүү дээ. Биеэ засах, гэрээ засах гээд л өмнө минь тулгарах асуудлуудад гарц олохыг нь энэ л түүхийн шаргал хуудаснуудаас тодрохыг яалтай. Тийм дээ энэ л Итгэх гээч ЭрДэм гарцаагүй эрэл хайгуулын сэдэв болж байна л даа. Амьдралын мөн чанар тэгэхээр юу болж таарав даа?

Нууц товчооны тайлалаас эрэл хийж явахад сонирхол татах сургамжит нэгэн түүх гарч ирэх юм. Эргүнэ гэдэг ууланд үлдсэн 60 эмтэй нэгэн Их ноён ер хөвүүнтэй болдоггүй байж. Уулын хараалаас болоод хэрэвзээ хөвүүн төрөх аваас нэг бол амьгүй, нөгөө  бол эмс хоорондоо тэмцэлдээд үгүй хийчихээд байна гэнэ.  Тэгээд нэгэн хөвүүнийг чонын үүрнээс олж авсанаа Бөртэ чоно хэмээн нэрлэсэн гэжээ. Энэ Их ноён маань тэгвэл Их бэхт Дээдэс мөн болж таарах нь уу? Аль эсвэл чонын үүрнээс олдсон хөвүүн бүрийг ингэж нэрлээд байна уу хэмээн эргэцүүлэн бодох юм? Энэ юу болчихов? Чонын үүрэнд учиг байна уу? Чин Эсэнд учиг байна уу? Яагаад чоно үүрэндээ өлзий гэх үг гарсан юм бол оо?

Эргэцүүлэл-9 2017.04.23

Өмнөх бичвэр дээрх Өвөл гэж чухам юусан билээ гэх асуултын хариуг эрж хайюу. Хахир, хатуу, хүйтэн, цас мөсөн өвлийг хүсч хүлээдэг нь хэн билээ? Гээд бодохоор хэн ч дургүй мэт. Гэтэл бидний өвүг дээдсүүд яагаад энэ л 4 улиралыг шүтэн дээдлэн амьдарна вэ? Өв-эл, өв- өл, өв-үл, өв-ил, өв-ул, өв-ол, өв-ав гээд л үгний "ӨВ" гэх язгуур нь учрийг нь тодлох нь сонирхол татаад байх чинь. Өвөл болдоггүй байсан бол бид яах бол?
Ингээд л өвлийн тухай асуултууд ундраад байх юм даа. Энгийнээр бодоход бид бүгд л хүйтэнд бэлддэг шүү дээ. Түлээ түлш гэр бараагаа дулаалж, мал тэвээрэгжүүлж, хадлан бэлчээрээ бэлдэн, хувцас эдлэлээ гарган байхгүйг байлгах гэж, ахуйгаа эмхлэн эрвийх дэрвийхээрээ хөдөлцгөөдөг. Хөдлөөгүй нь хүйтэнд зутрана гэдээ хүн бүр л мэддэг. Энэ л газар зүйн улирлын онцлог бид бүхнийг хөдөлгөөнд идэвхитэй оруулдаг. Тэгвэл яагаад заавал өвөлтэй байж байж монгол байх ёстой юм бол. Гэхдээ бас заавал дөрвөн улирлын сэлгээ байдаг. Энэ монголын цаг уурын онцлог. Ингээд л бас л хайлаа л даа.
Сударт: Хэцүү байдлыг нь тух болгосон дэмчүүд гэх үгс байх юм. Өвөл хэцүү байдал мөн үү? Тух болгоно гэдэг нь өнгөлж буй нь мөн үү? Хэцүү гэдэг нь тэгвэл өвөл мөн үү? Хэцүүг давахын тулд хэрхэх вэ? Өргөөнийхөнийг дэмч болох ёстой гээд байдаг. Тэгвэл хэцүүг хэрхэн таньж, хэрхэн даван туулж, хэрхэн тух болгох юм бол? Тух гэдэг нь тэгвэл юу юм бол? Өвлийг тух болговоос Өргөөний бидний давуу тал байж болох уу?
Сударт: Хүйтэн салхи шуурч, хөлдүү жавар хайрч, хөл гар хөлдөж, ЗУД-гай ЖИН ГЭН болохыг Аль хэдийнээ мэдээд, таван тухыг хангадаг Өрх бүл журамтай, гэжээ. За тэгэхээр Өргөөний бидний журам юусан билээ? Журамтай байж тух гээч бий болох нь гэж харж болох нь уу? Журмын нөхөд гээчийн зорилго тодорч байна уу даа. Тэр зорилго нь юу юм бол? Түүндээ хэрхэн хүрэх вэ гэх тэр томоохон асуудал юуг дагуулж, өвлийг өнтэй давах, итгэл сэтгэл зүтгэл гэдэг нь юугаар тодлогдох, юугаар өнгөлөгдөх юм бол?
Сударт: ЧИНГИС ХААНЫ Алтан Дээд Гэр ИЭ-г өвлийн 108 хоногт З6 цээжилдэг гэсэн үгс байх юм.
Яагаад заавал өвөл цээжилдэг юм бол? Нэгэн хүн халуун оронд очиход бүгд л удаан нозоорсон байдалтай, байдаг гэж ярьж билээ. Тэгвэл хүйтэн сэрүүнд тархи сэргэг байдаг юм болов уу? Аль эсвэл өөр учиг байна уу? Зун биеэ ажиллуулж, өвөл нь тархиа ажилуулдаг юм байна уу гэх олон асуулт дагуулж байна даа.
Өвлийн өнгийг бид юугаар төсөөлдөг билээ дээ? Цасан цагаан өнгө тодорч харагддаг биз дээ гээд бодохоор өнгөтэй холбоотой ч юм болов уу? Тиймдээ ч гэрэл байж өнгө харагдана гэвэл бас л гэрлийн урсгалд бас л учир байна уу?
Сударт: Бүрэнхий нь наран өвөл явах цаг бөгөөд хадгалагдан шалтаглаж сарны тус дор бултайн соёолно гэх сонин үгс бас байх юм. Эндээс өвөл хадгалагдана гэхээр юу гэсэн үг юм бол? Мөн бултайн соёолно. Юу хадгалагдан, юу бултайн соёолох юм бол? Энэ эргэцүүлэл гэж юу болоод бөөн бөөн асуулт дагуулаад байна аа гэмээр боллоо шүү.
Эх үрийн судар. Хуу-171. Идэр ес хөдлөх үе: Хөлдүү хүүхдүүд төрөөд байдаг. Юм ойлгохдоо маш удаан. Гэхдээ ойлгохдоо гүн хязгаар хүртэл нь ойлгодог. Тэгэхээр мэргэдүүд төрдөг гэжээ. Энэ их сонин санагдаад байх чинь. Ийм онцлогтой үрс төрдөг гэхээр өвөл гэдэг чинь ямар ч их утга учиртай болчихов доо?
Нөгөө талдаа өвлийн хахир хүйтнийг халуун сэтгэл рүү ус цацах хөлдүүс буюу хов жив, гай гэмээр зүйрлэвэл яах бол? Сударт: Гай гэмээр шалгагдах гэсэн үгс бий. Сударт Хөөрхөн хатны хов муухай ч хожмыг бодоход тустай гэсэн үгс бий ч, хожмын хойчид хэрэгтэй хов, хоёргүй сэтгэлтнийг холдуулах хов гээд янз бүр байх нь л дээ гэж харвал яаж байна?
МТТТ хуу-147: Уур нэгдэж үүл болно. Үг нэгдэж ухаан болно? Харин хов нэгдвэл юу болох бол гэмээр байх чинь? За тэгвэл гарц нь юу юм бол? Цагийн байдал бидэнд юуг анхааруулнам бэ?
Гарцаа хайсан эрэл: МТТТ хуу- 151: “Дотоодоос учгийг ухтухай” гэсэн сануулгатай. Энд эчнээ хэлэлцэгдэх тухай өгүүлэгдэж Бүлээнээ хардахыг тодлон, нэгэн бүлд хүртэл Эвдрэл гэмтэлийг үүтгэх Эв үгүй санаа төрдөгийг тодолжээ гэжээ.
Тэгвэл энэ л эв эеийг эвдрэлцүүлэх хов хорыг таслах нь дотоодоос учгийг ухах нь юм бол Эзэн хааны анхааруулсанчлан нүүр нүүрээ харж байж үг нэгдэх нь гарц байж бас болох уу?
Тиймдээ ч Сударт: ИТГЭХ ЭРДЭМ: Сэтгэх магадлах найдах БӨӨ Эр КҮ-тэй хурц гурван ЧУ КУР-тай гэх үгс байх юм.

Эргэцүүлэл-8 2017.04.16

 Өмнөх бичвэрийн өөдрөг гэх үгийн талаарх асуулт юуг хэлнэ вэ? Монголчууд зовхи нь өөдөө гэж ярьдаг. Мөн долоон голтой ч гэх нь бий. Бидний хувьд энэ үг энгийн эгэл үг мэт байх ч харин Алтан сударт бичсэнээр өөдрөг байхын тулд амьдарна гэхээр их л сонирхол татаад л байна даа. Амьдрахын тулд өөдрөг байхгүй гэж үү ч гэмээр. Гэтэл яах аргагүй сударт өөдрөг байхын тулд амьдрах гэх юм. Энэ юу болчихов? 
Эхлээд өөдрөг байж дараа нь амьдрах нь гэхээр эрэл хаашаа хөтлөөд байна вэ?
Гэрлийн өргөөнд ирээд ижил нөхөдтэйгөө учирч түүхийг судалснаараа өөдрөг байх болсон тухайгаа өмнөх бичвэр дээр бичсэнчлэн зөв газраа, зөв цаг үед, үнэнч зөв нөхөдтэйгөө учирснаар өмнө минь өөдрөг амьдрал дэлгэгдсэн ч юм болов уу даа. МТТТ-д ч ЗӨВ ТЭНД гэсэн үг бас байх юм.
Тэгэхээр Амьдрал гэдэг нь тэгвэл юу болчихов? Өнөөгийн бидний амьдал гэдэг маань тэгвэл амьдрал мөн болж таарав уу? Үгүй болж таарав уу? Бас л том сэдэв рүү орчихов уу даа?
Сударт: Орчлонгийн амин чанарыг онож үйлдвээс амьдрал болдог гэж бичсэн байх юм. Эндээс харахад онож үйлдэх дээр өөдрөг амьдрал гээч гарч ирдэг байх нь гэж харж болохоор байх чинь.
МТТТ-103 хуудас: Нэг үлгэрийн төгсгөл Нөгөө үлгэрийн эхлэл гэх үгс байх юм. Энэ л хоёрхон мөртөд бүхэл бүтэн амьдралын утга учир байгаа юм биш үү? Эхлэл төгсгөл хэрхэн үргэлжилж байна вэ? Тасалдах уу? Тэгвэл юу болох юм бол? Өөдрөг байх нь үүнд хамаатай юу? Төгсгөлийг эхлэл болгох тэр л холбоог Бат цагаан холбоо сүүнд гаргаж өнгө юуг нь тодолсон байж болох уу? Энэ л холбоог бат гэдэгт уяа нь илэрч, цагаан гэдэгт өнгө нь тодорч, холбоо юунд чиг нь гараа юу хэмээн өөдрөг гэх үгийн утгыг үгэн дээр нь илэрхийлж болох уу?
Гэтэл МТТТ- 133 хуудас: Өвөлжөөгөө өнгөлөөгүй айлын Өнтэй өвөл хийсдэг гэх үгс байх юм. Өвөлжөө өнгөлөх гэдэг маань юусан билээ. Жилийн 4 улиралтай монголчууд бидэнд өвөл ирдэг нь гарцаагүй билээ. Малчид маань өвөлдөө бэлдэнэ. Харин өргөөний бид тэгэхээр юу бэлдэх юм бол?
МТТТ-133 хуудас: Хаяа харагдвал хариуц, Хамар харагдвал хэлц гэх үгс бас байна . Бидний нэг маань алдахад хаяа харагдвал яаж хариуцагдах вэ? Бас яаж хэлэлцэх вэ? Өнгөлөх гэдэг нь чухам яг юу гэсэн үг юм бол? Өөдрөг байж өнтэй давах уу? Өнтэй өвлийн дараа өөдрөг байх уу? Тиймдээ ч өнтэй өвөл гэдэг маань бас л асуудал дагуулаад байх юм даа?

Эргэцүүлэл- 7 2017.04.09

Монгол Товчоо Түүхийн Тайлал- 128 хуудас. Чанай Дээдэс:  Алсаа харж амьдар гэж бичигдсэн байх юм. Эндээс гарсан Түүхийн энэ л судар номонд алсаа харж амьдар хэмээн сургах учиг нь юу юм бол? Алс нь юу юм бэ? Ингэхэд бид алсаа харж чадаж байгаа бил үү? Яавал чадах юм бол? Алсаа харахгүй бол яах юм бол? Гээд л асуулт бас л ундарч байх юм. Ингэхэд Гэрлийн Өргөөнд ирсэнээрээ бид алсаа харж чадаж байна уу? Чадаж байгаа бол энэ нь бидний давуу нь байж болох уу? Давуу нь хэрхэн батлагдаж байна вэ? Алсаа харж амьдар хэмээх энэ л ухаан энгийн мэт, байдаг л мэт боловч хэрхэн, яаж, яагаад гэдэгт мөн л олон олон асуулт дагуулан байх шиг байна уу даа.

Өмнөх бичвэрт бичсэнчлэн гэрэл байж алс харагдах гээд байна уу даа хэмээн энэ эргэцүүлэл маань үргэлжлэл болон асуулт тавьж байх юм. Харин буруутай амьдарвал алсаа харж чадах болов уу?  Сударт  өнгөрснөөс өнөөдөр ирээдүйг бүтээх гэсэн үг бий. Өнгөрсөн маань өнөөдрөөр дамнан ирээдүйн холбоос юм бол өнөөдөр гэх энэ л өдөр цаг хугацааны гол зангилаа болон яг энд зогсон буйн учиг болж уруудах уу, урагшлах уу хэмээн бидэнд дахин дахин асуулт тавьж уяас болдог юм биш байгаа.  Сударт ялагдана гэж үгүй гэх үг бий ч ялагдвал яах вэ хэмээн асуулт тавих болзол бодол санаа чилээх тэр л бүхэнд бид бэлтгэлтэй байна уу?  Түүх бидэнд юуг өгүүлэх гээд байна вэ?

Хэдэн нөхөдтэйгөө гаргасан Ёст түүх хэмээх эмхтгэл номондоо бид өнгөрсөн түүхээс эрэл хийж ёс гэх зүйл юу юм бол? Өнөө л өөрчлөгдөхгүй хувиршгүй үнэн маань ёс болж үлддэг юм биш үү? Тэр л ёс гэх зүйл өнөөдөр ч маргааш ч үнэ цэнэ болж байдаг юм болов уу гэх санааг чадан ядан гаргах гэж хичээсэн билээ. Та бүхэн уншаад шүүмжээ өгвөл ихэд гялайх байна даа. Энэ л  түүх гээч маань хэнд зориулагдаад, түүнийг үнэн хэвээр үлдээхийн тулд яагаад янз бүрээр оролдон зовлон бэрхшээлийг туучнам бэ?

МТТТ 132 хуудсанд: Кау Бай Ул Дээд Эсийн айлтгалд :

Хонь, хурга үгүйгээр   

Хоолойгоо юугаар цатгахнав.

Хондод унах үргүйгээр

Хожмыг юугаар сэтгэнэм гэжээ.

Тэгэхээр алсаа харах маань гарцаагүй л хожимын үрс маань байх нь л дээ. Гээд судраас мөн хайтал:  Унагыг 36, тугалыг 10, Ишгийг 10, Ботгыг 36, Хургыг 10 сайн шинжээр шинжиж байж сүргийн манлай болгох эсэхээр шийддэг талаар  бий. Яагаад заавал шинжиж сонжоод байгаан бол гэхээр байна уу? Үр хүүхдүүдээ хүртэл төл хэрхэн авсанаар шинждэг гэхээр сонин байгаа биз дээ? 

Үр хүүхдүүдээ хэрхэн хүмүүжүүлдэг билээ бид гэж зогсосхийгээд тунгаамаар болчих чинь. Хамтаараа ярилцаж байхдаа “Зогсосхийн” гэх энэ үгийг Намсрай гуайн номноос уншихад их л содон санагдаж билээ. Яагаад зогсосхийх болов? Энэ юунд хэрэгтэй гэж гэхээр байгаа биз? Зогсосхийгээд өргөө хотлоо ажиглавал юу ажих бол?

Үр маань удам гэдэг чинь заавал үргэлжлэх ёстой юу гэж асуув. Үргэлжлэхгүй бол яах вэ гэв. Удмаа заавал үргэлжлүүлэх ёстой биз дээ гэв. Энэ л асуулт өнөөдөр чухлаар гарч ирээд байна уу гэх тэр л үгийн балчир хүү маань хэлэх нь юуных вэ? Алсаа харж байгаа нь энэ мөн үү? Манай Үгэн Үнэ цэнэ ТББ-ын маань чөлөөт ярилцлага сургалт маань ч энэ л өрх бүл бүхний өмнө тулгарч байгаа гэр бүлийн хүмүүжилд түлхүү анхаарч, гол зорилго болгон үгэн дээр ажиллах нь чухалтай бас л тулгарч байна. Ингээд харахад Гэрлийн Өргөөнд ирсэнээрээ би ижил олонтойгоо учирч энэ л өнгөрснийг өгүүлэх түүхэнд онцгой ач холбогдол өгч сурч,  үнэн түүхтэйгээ учирч, түүнээс сургамж авч болдогийг ухаарч, амьдралдаа сэрэмж авах гэж хичээх болсон маань ирээдүйгээ өөдрөг харах болсон шүү.

Гэтэл Сударт Өөдрөг байхын тулд амьдрах гэсэн үгс бий. Энэ ямар учиртай болчихов?