Даах хүсэлтэн

Өндөр тэнгэр Өргөө гэр
Өгсөн уруудах жамт зүй
Саараар уруудан сайнаар өгсөх
Сааршгүй зүтгэлт монгол заяа
Хэлхэх үгс хэтийн тавилан 
Хэвт ёс хэний ч өмнө
Туулсан зүгээ тусгах авахуйд
Тунамал гэрэлт оюун эргэнэ
Үндэс урган үүсгэл бадарч
Өвчүү залган өргөл тодорно
Дардан үгүй ч даах хүсэлтэн
Даваа бүхнээ тордон угтан
Хүрээ юугаа үргэлжлүүлэхүй

Эрэгцүүлэл-35 2017.10.23

КАУ Эр гэдэг нь юу юм бол гэх асуулт өмнөх бичвэр дээр бичсэн билээ. Энэ талаар Хатдын судар-87д: Кау Эр(хайр) хүчний хамаг гол зорилго нь өөрийгөө үлдээхийн тулд байдаг. Гэвч өөрийгөө үлдээхэд тэрчлэн хуулаад тавих биш төгөлдөржүүлэн хөгжүүлэхийн тулд амьдарна гэжээ. Тэгэхээр өөрийгөө үлдээх гэдэг нь юу болж таарав? Төгөлдөр үрээ үлдээхийн тулд юм бол бид үүнийг хэрхэн харах юм бол? яагаад заавал төгөлдөржүүлэн үлдээх гэж? Ингэхгүй бол яах юм бол? Нэгэн онгод бид зогсох дургүй гэж хэлдэг нь юуных юм бол? Мөн МТТТ-д Аянгат удгүн Их Бэхт Дээдэс Чингис үрийг төрүүлэх гэж өнөөг хүртэд туршилтаа үргэлжлүүлсээр байгаа гэж бичсэн нь бас л өөрийн эрхгүй сонирхол татахаар байдаг л даа. Юуны төлөө яах гэж зогсолтгүй туршин өнөөг хүртэл зүтгэх нь учир юу байна вэ? Зогсчихоор яах юм бол? Тэгэхээр зогсох ёсгүй зүйл гэж байх нь ээ дээ. Өнөөгийн бид үр хүүхдүүдээ олон олон хэл сурган, олон сургууль төгсгөн, олон өрөөтэй байшинд амьдруулах гэж зүтгэхдээ үүнийгээ л амьдралын мөн чанар мэт бодон өнөөг хүрсэн шүү дээ. 
Харин гэтэл Хатдын судар-87д: Өүлэн эх: Хөгжүүлэх гэдэг чинь “Хөг ижилсэх” гэсэн үг. Ний олонтойгоо, нийтдээ хамт амьдрах чадамж өндөр байхыг хөг ижилсэх нэрийддэг. Энэ нь хүмүүн төрөлхтөн хоорондоо ганцхан хөг ижилсэхийг хэлээд байгаа юм биш, байгал дэлхийтэйгээ ч хөг ижилсэн амьдрахыг хэлээд байгаа юм. Бие биедээ дэмтэй хоршин дуулж уянгалуулахыг хэлнэ. Хүмүүн амьдралыг санаатай болоод санаандгүй үйлддэг бөгөөд гол зорилгыг ухчих юм бол зөв амьдардаг.
Тэгэхээр Кау Эр буюу хайрын утга учир нь үр хүүхдүүдээ зөв амьдруулах нь гол зорилго юм биш үү? Байгал дэлхийтэйгээ зөв харьцаж, олон түмэнтэйгээ хөг нийлүүлэх тэр л ухаанд нь үрсээ сургах тэр л эцэг эхчүүдийн зүтгэл ухаан нь үнэнийг түүхэндээ үлдээх нь гарцаагүйг, тэр нь цаашдаа барих гол мөн чанар болдогийг амьдралд баталж чадсан нь өвүг дээдсүүдийн суу ухаан юм байна. Тиймдээ ч энэ л жамын бодит үнэнийг үлдээхийн тулд Монголын Нууц Товчоо бичигдсэн байх нь ээ дээ. Ийнхүү Амьдралд туулсан болгоноосоо сургамж авч түүнийгээ үр хүүхдүүддээ өвлүүлэн үлдээн, цаашдаа ч мөн үлдээхийн түүхэн сурвалж болгон чадахын төлөө тэмцсэн юуны учир юм бол? Бид цааш хэрхэх юм бол? Бидний өвүг дээдсүүд энгийн бүхэн агуу хэмээн өгүүлдэг нь юуных юм бол? Алтан сударт ч мөн хуучныг агуу гоо болгох гэсэн үгс байдаг. Энгийн бүхэн нь тэгвэл юу юм бол? Агуу гоо нь юу юм бол оо? 
МТТТ-143д: Эцэг эх, үр хүүхдүүддээ мэдсэн сурсан бүхнээ өвлүүлэх хүсэлтэй. Тиймдээ ч үр хүүхэддээ өндөр шаардлага тавьдаг. Энэ л учгаар сайн эцэг эхээс сургасан үр хүүхэд яамламгүй сайн суралцдаг гэсэн байх юм. Тэгэхээр эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд гэх учиг энд байх гээд л байна уу даа.
Ийнхүү цагийн байдлаар нэгэн асуулт гарч ирсэн билээ. Энэ нь Сударт нэгэн сонин үг байдаг нь, энэ нь Унаган анддаа гомдовч нууваас Тэнгэр ертөнцөөс хаягдаж буйн шинж гэх үг юм. Унаган анд гэдэг нь ямар андыг хэлдэг юм бол? Гомдол гэдэг нь юу юм бол? Нууснаараа яахаараа тэнгэр ертөнцөөсөө хаягдаад байгаа юм бол? Тэнгэр ертөнц гэдэг нь юу юм бол? Яагаад хаягдах болов? Хаягдана гэхээрээ яадаг юм бол? гээд л олон асуулт гарч ирэхээр байх юм. Сударт: Нялх унага мэт анд гэх үгс бас байдаг л даа. Харин тэгэхээр нялх андууд гэчихээд яагаад энд гомдол ороод ирэв? Гомдолгүй байх ёстой биш бил үү? Гэтэл хүн гэдэг амьтад бид чинь гомдохгүй тунирхахгүй байж чадах бил үү? Гомдолоо яагаад нууж болдоггүй юм бол? Андуудын хооронд нууж болохгүй зүйл гэж байдгийн учир юу юм бол? Гомдол тэгэхээр нууж болохгүй, бас нууж болох гээд хоёр янз байх нь уу? Энэ юу болчихов? Тэгэхээр нуухгүй гэвэл юуг илчилнэ гэсэн үг вэ? Тэгвэл эцэг эх үр хүүхдүүд маань хоорондоо нууцгүй байх ёстой юмыг нууцтай болгоод байна уу? Энэ хэнээс үүссэн алдаа юм бол? Эсвэл хэн хүнгүй өөрийгөө чалчаад явдаг хүнд хүмүүс дургүй л байдаг биз дээ. Байгаа бүхнээ ярьж байгаа хүнд хүн бас л дургүй байдаг. Тиймээс энэ судрын ухаан яасан ч ойлгомжгүй юм бэ дээ. 
Ойлгомжгүй гэж орхисоор байгаад бид хойчид ч бай, өөртөө ч бай орхигдуулаад байгаа юм биш байгаа? Санаж, сэдэж, бодох, эрэгцүүлэх гэдэг үгүүд ч учиртай болоод явчихлаа шүү дээ.

Эрэгцүүлэл-34 2017.10.16

Өмнө минь тулгарах асуудлуудын хамгийн их анхаарууштай нь хүүхдийн хүмүүжил болоод байх юм. Харин энэ маань их л энгийн санагдах ч хэрхэн яаж хүмүүжүүлэхээ бид мэддэг мэт ч, мэддэггүй ч мэт болчихсон байх юм. Гэтэл өдөр бүр өмнө минь тулгарч буй нь  жижиг мэт боловч толгой ажиллуулан байх нь юуных юм бол хэмээн ийнхүү судар номноос эрэлээ хийн буй минь энэ л дээ.  Хүн хэлэхээс наашгүй, цааш чичихээс цаашгүй гэх үг бий. Яг яавал үрсээ бид өөрсдийн хүссэнээр хүмүүжүүлэх юм бол? Ингэхэд бид яг ямар үр хүсч байна вэ?

Хатдын сударт-87д: Үр гэдэг нь КауЭр хүчин буюу дамшилт ээлт хүчний гол ухагдахуун болох өөрийгөө өв болгон үлдээх цус, ясан язгуурын улбаа үр хэмээгч нэрийн утга. КауЭр хүчнийхээ төлөө, үр удмаа үргэлжлүүлэхийн төлөө амьдарч байна хэмээвэл түүнийг илүү хөгтэй байлгаж түүнийг илүү чадамжит байлгахын тулд өөрийгөө танин мэдэх шаардлага байнам гэсэн байх юм. Ийнхүү асуулт маань эргээд өөр дээрээ ирэх нь юуны учиг байна. Өөрийгөө хэрхэн танин мэдэх вэ? Би хэн юм бол? Миний мөн чанар юу юм бол? Үүнийг мэдээд яах юм бол? Мэдээгүйдээ эцэг эхчүүд бид яах юм бол? Асуудал тулгарах бүрт бодол болон хариу хайх нь зөв үү? Зөв бол юу нь зөв юм? Буруу бол юу нь буруу гэж? Хариугаа харин хаанаас хэрхэн яаж хайх вэ гэдэг нь ч  бас л анхаарууштай мэт санагддаг л даа. Миний хувьд яагаад энэ л судруудаас хайх болов гэх асуулт бас л тавигдсан л даа. Ер нь яагаад Гэрлийн өргөөнөөс гаргасан судруудыг уншаад судлаад байгааг маань өмнөх бичвэрүүддээ бичсэнээр уншвал илүү тодорхой болоод ч байх шиг. Мөн Сударт зааж сургана гэвээс бул чулууг уйлуулахтай адил гэх үг байх нь сонин. Тэгэхээр бид хэрхэн өөрсдийгөө таньж, энэхүү хүмүүжлийн арга барилаа хэрхэн яаж олж авах вэ? Эх эцэгчүүд бид үр хүүхдүүдийнхээ өмнө үүрэх хариуцлага бол яалтчгүй үлгэр дууриал болох хэрэгцээ гараад байх юм. Эх нь хээр алаг бол унага нь шийр алаг гэх ардын зүйр үг бий.

Гэтэл өнөөгийн бид хүн шиг болгох, хүнээс дутаахгүй өсгөх гэж ярьдаг шүү дээ. Гэвч Алтан сударт: Хамаг мангдайн зовлонгийн чанга нь ХҮН гэсэн байх юм. Мөн зовлонгийн чангыг жаргалд бодох гэх үгс бас бий. Тэгэхээр бид чинь буруу жишиг аваад байгаа болж таарав уу? Энэ нь юу болчихов? Хүн гэдэг нь тэгэхээр юу юм бол? харин Алтан сударт нар сар сүүн, амь амьтан мангдай хэмээн оршихуйг тодолж бичсэн байдаг л даа. Энд хүн гэх үг байхгүй байгаа нь сонин. Тэгэхээр мангдай гэдэгт их утга учир байх нь ээ. Ийм үгийг өмнө нь сонсож байгаагүй болохоор их сонин санагдах нь учир нь юу бол гэж асуух нь зүйтэй мэт.

МТТТ-107д: Эцэг эхээс сайн биеийг өгч болно Харин сайн биеийг Сайн мөрөөр тодолвол алдаршмуй гэх үгс байх юм. Энэ л сайн биеийг сайн мөрөөр тодлохыг тэмүүллээ, мөрөө болгогсод нь мангдай байж болох уу? Харин МонГэрүйИЭсий номонд  Мангдайг хэлэхдээ: МануКҮтөөтэн нар нь ертөнцийн гэрлийн дээд нэгдлийг мөрлөн дэлхийчлэн  аж төрж мандан бадрагсад гэсэн үг бий. Тэгэхээр энэ мангдай маань зүгээр ч нэг үг биш бололтой. Тэгэхээр МонТобуман бодис нь бас юу болчихов. Ийнхүү утга агуулга нь нэлээд гүнзгий байх гээд байх чинь. Харин хэрхэн бид үр хүүхдүүддээ сайн биеийг өгөх вэ? Сайн бие гэдэг маань ямар бие юм бол? Монголчууд яс сайт, цус шингэн гэж ярьдаг.

Хатдын судар-86д: Үрийнхээ төлөө амьдардаг гагц онол нь бөө онол болно. Иймд хорвоо дэлхийн хамаг үнэтэй эд бол КауЭр хүчний бүрэн ханалтат үр гэдэг зүйл юм. Зэ тэгэхээр үр гэдэг үг нь ихээхэн утга учир агуулж байх нь. Үгэн дээр ажиллахаас өөр гарцгүй санагдаад байх чинь. Яахаараа энэ ханалтат үр нь хорвоо дэлхийн хамагтай үнэтэй байдаг байх нь вэ? Бидний үрс тэгвэл ямар нь юм бол? Үнэтэй үрс мөн үү? Мөн бол яах юм бол? Биш бол яах юм бол? Хэрхэн таньж мэдэх юм бол доо. Яагаад заавал энэ бөө гэдэг зүйлтэй холбогдоод явчихав?

МТТТ-72д: Их Бэхт Дээдэс бэрдээ ”За үр чи манай отогт ирлээ. Манай отгийн охид бол бөө чадамжаа шалгуулан байж эрд морддог юм даа. Үгүй бол чамайг хээр хаяж, хөсөр орхино. Эрдээ гологдсон заяагүй эм хэмээн нэрийднэ ” гээд Хоо Маралыг сүрдүүлсэн гэж бичсэн байх юм. Гэтэл БөөЭрТай эцэг ч мөн олондоо нэртэй зайран байж, ийм хоёр хүн ханилан суусан нь үрс бидний алтан узуур эс төрсөн гэж МТТТ-д бичсэн байна. Эндээс харахад  уг гарвалтайгаа холбогдон улаач болох нь бас үнэтэй  байх нь л дээ.  Гэтэл өнөөгийнхөн ингэж үнэ цэнээр хардаг болов уу? Ойлгохгүй нэгэндээ ад шоо үзэх нь энүүхэнд байх гээд л байдаг л даа. Харин ийнхүү уг гарвалтайгаа холбогдох учир юу байдаг юм бол гээд хайхаар Хатдын сударт бичихдээ Эртний сүнснүүдийн оюуны бяд их. Гэвч түүнийг хуваагаад шинэ чадамжууд, шинэ сүнснүүд бий болно. Туршлага гэдэг зүйл нь баймгүй учгаас өнгөрсний алдааг давтах нь их байдаг. Тиймээс хөгжлийг саатуулагч нь болж байна гэжээ. Туршлага гэх зүйл нь байхгүй учраас эртний чадамж өндөр сүнснүүд гарцаагүй л улаачаар дамжуулан бууж байх тэр л нэгэн сонин зүй тогтол байх нь л дээ. Тэгж байж өнгөрсний алдааг давтуулалгүй, өөрсдийн чадамжаар хөглөсөн, өөрсдөөсөө илүү байлгах гэж тэмүүлэх тэр  үрийг бий болгох нь л дээ. МТТТ-д Их Бэхт Дээдэс Чингис үрийг төрүүлэхийн төлөө анхнаас нь зөв хөтлөх хэрэгтэй талаар бичсэн байх юм.Үүнийг зүйр үгээр бол эх булингартай бол адаг нь булингартай гэдгээр эх, эхлэл гэх тэр л учгийг булингар үгүй, тунгалаг, зөвөөр бариад авах гэх л сонин нэг зүйл байх гээд байна шүү дээ. Одоо тэгэхээр бид хэрхэх вэ?  Заяагаар төрсөн үрдээ тэр л цэвэр ариун нандин бүхнийг хэрхэн ойлгуулж ухааруулах юм бол доо? Ингэхэд КауЭр гэдэг маань яг юуг хэлээд байгаа юм бол доо...

Амин

Гэрэлт сүүдэрт орчлонг 
Гэгээн совинт дүртэнг
Түм буман жилийн түүхтэй нь
Туурвил болгон шинжихүй дор 
Эргэн учралдах, эргэн мэндлэх дор
Саруултын ухаан онцоос онцгойг
Нарт сарт сүүн элбэрэлт
Хүүнт хөрстөд нь холбоос болж
Хүрээлэх эрчмээр чиг тогтооном зэ
Зэ тавьсан учгаар харвал нь
Зэллэх мэт туурвилд нь
Дуулал болон эргэн бууж
Дуулах амьсгалд нь тойрон эргэнэ
Ай хэмээн зүрхэнд тогтохуйд
Алсаас дуудагдсан товт эрчим
Хажууд чинь ирж бүхүйд
Эргэн харах учгаар холбоос болж
Эхлэл болж амин бүрдмой

Эрэгцүүлэл-33 2017.10.09

МТТТ-65д: Бие махбодийн эзнийг төрүүлсэн ололт амжилт гэсэн үгс байх юм. Эндээс чухам юуг харах юм бол? Төрүүлсэн ололт амжилт гэх нь юу юм бол? Бусдаас ялгагдах нь юу юм бол? Ямар бие махбод гэж? Яадаг бие махбодийг яриад байна вэ? Энэ махбодийг олсон гэдгээ судартаа бичсэн байх юм. Түүнд бусдаас ялгагдах ололт Амжилт нь юу юм бол? Энэ махбодийг төрүүлээгүй бол яах юм бол? Төрснөөрөө яах юм бол?
Ингээд ийм ойлгомжгүй үг сударт байдаг. Гэтэл судалгаа хийсэн Монголчууд нь үүнийгээ ойлгоод байна. Гэтэл гадныхан үүнийг ойлгохгүй байгаа. Жишээ нь: Казахстаны эрдэмтэн монголчуудын хөх толбыг судлаад учрыг нь олоогүй талаар интернет дээр бичсэн байсан. Энд: Адиль Корзабаевын хувьд, хөх толбоны өнгө нь сонирхол татжээ. Ингээд тэр дээрх үйл явцад үүссэн толбо яагаад заавал хөх өнгөтэй байдаг вэ гэсэн асуулт тавьж, хөөн судалсан байна. Үр дүнд нь Адиль Корзабаевын судалгаа хэний ч санаанд оромгүй хариулт өгчээ (http://www.nur.kz/1044973-issledovatel-iz-astany-zayavil-o-…). Адиль Корзабаевынхаар хөх толбо нь харь гаригийнхантай холбоотой юм. Адиль Корзабаев “Монгол толбо меланинтай ижил бодисоос үүсдэг боловч химийн бүтэц нь өөр байна. Энэ бүтэц хөх өнгөтэй холбоотой. Харин эпидермисийг хамгаалж, нарны хэт ягаан туяаг шүүх чадвартай меланин нь өөрөө хар өнгөтэй шүү дээ” гэж өгүүлсэн байна. Иймд Адиль Корзабаевын үзэж буйгаар Монгол толбо нь хөх цуст харийнхан дэлхийн хүмүүст өөрийн генээ үлдээсний нотолгоо ажээ. Гэж бичсэн байх юм. 
Ийнхүү энэ эрдэмтэн хөх толбоны учрыг харь гарагийнхантай холбон нотлох учиг нь юу юм бол? Харин гадныхан хөх толботны тухай ингэж судалж байхад харин бид өөрсдийнхөө тухай судалж эрэл хийж байгаа бил үү? Эрэл хийхгүй байвал яахын? Эрэл хийсэнтэйгээ зөрчилдөх үү? Яагаад гадны эрдэмтэд бидний хөх толбыг харь гарагийхантай холбох болов? Монгол сударт бол хүний энгийн хөгжлийн үе шат дээр хөх толбыг гарган ирсэн байгаа шүү дээ. Учир нь олдохгүй байгаа бүхнийгээ харийнхан харь гаригтай холбодог юм болов уу даа? Бидний түүхэнд харь гарагийн тухай биш хүний үүсэл хөгжлийн тухай байхын. ийнхүү Асуулт тавих тусам эрэл ундрах байх шиг. МНТ-65д Чонос гэдэг нь “ЧинЭс” бөгөөд “Чин” үнэнд тэмүүлэгч “Ганц Эс”-ийг бид олж, батжуулан, удамшуулж чадсан ололттой гэжээ. Мөн энэхүү эсээ архи тамхи хэрэглэсэнээр үхүүлж болохыг ч бас л бичсэн байх юм. Гэтэл бид нар одоо архийг унд шиг ууж байгаа нь өөрсдийгөө мөхөөж байгаа юм биш байгаа? Өвгүдийн олж чадсан тэр эс чухамдаа ямар эс болоод эрж хайсан байх нь вэ? Яагаад эрж хайв? Бид тэгвэл юуг эрж хайх ёстой юм бол? Энэ эсний талаар мэдэх хэрэг байна уу? Мэдвэл яах юм бол, мэдэхгүй юм бол яах юм бол? Харин сударт мэдвэл зохихуйгаа мэдсэн нь эзэн эрхтэй гэсэн байдаг л даа. Эндээс харахад өөрсдийгөө бид мэдэж л байж оршихуйд амьдрах эзэн эрх гэдгээ эдлэх юм байна гэж ойлгогдохоор ч байх шиг. 
МТТТ-79д: Дэлхий ээжийнхээ зүрх, амь, хүйг бид үр удмаараа удам дамжуулан хамгаалж байя. Харин Мөнх Хөх Тэнгэр та минь биднийг үрсдээ бууж үгээ хэлж, удамтайгаа уулзаж байхыг зөвшөөрнө үү хэмээжээ. Тэднийг үрс хойчдоо Өвгүд нь буухад саадгүй болгохоор Хөх тамгыг Тэнгэр эцэг бэлэглэжээ гэжээ. Дэлхий ээжийгээ хамгаалахын тулд үр удамдаа буух тэр л зам мөрийг тодолсон, үүрэг хариуцлагыг илтгэх энэ л тамгатай төрсөн хүн бүр тэгвэл энэ л үүрэг гэдгээ ухан ойлгож, биелүүлэх нь гарцаагүй юм бол үүнийгээ хэрхэн яаж биелүүлэх юм бол? Гэвч үүрэгтэй гээд яривч түүндээ зоригдон ухамсарт үйлдэл хийх гэдэг нь бас л асуудалтай байдаг ч байх гээд байна л даа. Үүнийгээ Харин үр хүүхдүүдийнхээ өмнө хүлээсэн үүрэг гэдгээрээ харвал илүү дөхөм болох ч бололтой. Тиймдээ ч өөртөө хамаатуулан бодох, өөрсөддөө хамаатуулан үзэх үзлийн утга учир, эх байгалаа хайрлан өмөөрөх тэр сэрэхүй, үр хүүхдүүдтэйгээ холбон хамгаалах энгийн бүхнээс харж болохоор ч юм шиг.
МТТТ-79д: Тэнгэрт та нарын будилж буйг хараад тэвчиж суух гэж зовж байснаас бууж ирээд хажууд чинь үглэж янших нь дээр биз дээ хэмээгээд инээж суух миний Өвүгээс хайрын дээд хайр мэдрэгддэг. Гэхдээ Будда, Исусийг бодвол бид үүгээрээ давуу гэж Аянгат удгүн Онгодуудын талаар бичжээ. 
Ийнхүү монголчууд үр удмаа гэж өөриймсөн дотносох хандах тэр л ухааны учгаа барьж чадсанаараа хөх толбот болж үүрэг гэдгээ таньж мэдэхэд ГэрИЭ гэх зүйлийг эртний монголчууд ийн хийсэн байх нь ээ дээ. Гэтэл бас нэг сонин мэдээ ТВ-ээр гарч байх юм. Тэр нь Оросын үнэн алдартны шашин нь 343 онд амьдарч байсан Николай хааныгаа шүтээн болгосон юм байна л даа. Тэр шүтээн болгосон шарил нь Николай хааны өөрийнх нь шарил биш болохыг сая Туркээс жинхэнэ шарилыг олж авсан гэх инээдтэй зүйл болсон гэнэ. Тэгэхээр хэнийгээ шүтэж байгаагаа мэдэхгүй сүсэглэх нь үнэхээр инээдтэй зүйл юм байна шүү дээ. Гэтэл Монголчууд удам угсаагаа эртнээс гарал үүслээс нь мэддэг л дээ.
За тэгэхээр тэр хөх толбот үр удам нь энэ ГэрИЭ-гээ, эх дэлхийгээ хамгаалах үүргээ умартан өнгө мөнгөний төлөө гээд явчихаар хэрхэчихээд байгаа юм бол доо? Бууж ирээд үглэх учгаа хийхэд нь танихаа байсан тэд нь яаж байна даа? Өөрөөр хэлбэл Оросуудтай адил донгиорч байгаа юм биш байгаа? Онгодоо авахгүй гээд зүтгэж байгаа нь хэрхэх юм бол доо? Заримдаа би өөрийгөө их гайхдаг л даа. Нэг найз маань дуртайдаа бөө болчихсон гэж түүнд хэлүүлтлээ би улаач болох нь юуных юм бол? Дуртайдаа бөө болох гэж байх уу? Миний хувьд хэрхэн улаач болсноо, амьдралд тохиолсон бүхнээ холбон бодож, түүхтэйгээ холбохгүй бол Оросын энэ шашин шиг инээдтэй юм болох вий гэж бодлоо. Үүнийг хөөгөөд бодоход ээж аавууд маань үр хүүхдүүдийнхээ төлөө ямар ч их хариуцлагатай байх юм бэ дээ. Түүн дээр отогт ирсэн улаач нар бүр илүү их хариуцлагатай юм байна шүү дээ.
Ийнхүү энэ л улаачлах үйлэнд орчихсондоо би харамсах уу? Аль эсвэл дуртай дургүй гээд, хатуу хөтүү гээд халшрах уу? Үхтэл үр харам гэх үг зүгээр ч нэг гараагүй санагддаг л даа. Монгол ардын зүйр үгэнд их учир байнаа. Ингээд хөөгөөд байхаар сонголтыг бид л хийж түүнийхээ үр дагаварыг хэрхэн амсан явахаа тэр л хувь заяагаараа шийдэж явдаг л юм шиг ээ. Өөрөө унасан хүүхэд уйлдаггүй гэдэг. Үүрэг хариуцлага гэдэг нь тэгвэл биднээс юуг шаардаад байна вэ? Үүнд бэлдэх хэрэгцээ гэж юу юм бол? Бэлдэхгүй бол яах юм бол? Өөрсдөөсөө болж үр хүүхдүүдээ хохироовол яах юм бол? Хэнд бурууг өгөх гэж? Харин ч олны хүч оломгүй далай гэдгээр Гэрлийн өргөөнд байх газраа гэж ирсэн л бол үүнд мэдээд суралцаад хэрэгжүүлээд авахад удамаа аврах, үргэлжлүүлэх гарц байх юм биш биз? ИХ Хааны хажууд та байгаа л бол өөрөөсөө эхлэвэл яадаг бол? Хааны маань "Биеэ засаад, Гэрээ зас, Гэрээ засаад төрөө зас" гэдгээр харсан ч тэр. Ингэх л гэж энэхүү эрэгцүүллүүдийг бичээд л байгаа гэж миний хувьд зорилго тэмүүллээ гаргах гэж хичээж байгаа минь энэ л дээ.
Харин Ийнхүү өнөөгийн байдалтай холбон бичихэд их дээд сургуулийн боловсролтон бид үүнд бэлэн үү? Надад гэхэд хоёрын хоёр их дээд сургуулийн диплом байна. Энэ маань өнөөдөр үр хүүхдээ хүмүүжүүлэхэд хэрэг болохгүй байгаа нь сонин. Тэгвэл Эх дэлхийгээ аварахад хэрэг болох болов уу? Байгалт дэлхийг мэдье гэвэл өөрсдийгөө тань хэмээн Гэрлийн өргөөнөөс гаргасан Их хөлгөн судруудад бас бичээстэй байдаг. Ийнхүү өөрсдийгөө бид таньж байж байгаль дэлхий аврагдах нь нэг тийм зүй тогтолд хөх толботон хамаатай байх гээд байх шиг байна. Хүн төрөлтөн бид үүнд суралцан тэмүүллээ гаргаж байж хорвоо эргэх юм бол яагаад үр хүүхдүүдийнхээ төлөө хичээнгүйлэхэд болохгүй гэж. Харин үүнд барьцах барьцаа, хэн нэгэнд үзэл бодлоо тулгах, тунин гоморхох хэрэг байна уу? Эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд гэх үг бий. 
Бидний сая 9 сарын 19-нд гаргасан "Хүмүүжил" хэмээх эмхтгэл номондоо хүний хэрэгцээ, түүний хүмүүжлийн утга учрын талаар бичих гэж оролдсон билээ. Энд бид бие биенээрээ дутдаг гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, ингэснээрээ хорвоог хариуцах эзэн нь болох юм бол өөртөө шударга байвал хэрхэх юм бол доо хэмээн өөрсдийн санаагаа гаргах гэж хичээсэн билээ. Харин та хэрхэх юм бол доо?

Эрэгцүүлэл-32 2017.10.02

Хохирол гэж юу юм бол? Өнөөгийн бид хохиролыг өөрсөд дээрээ буюу эд хөрөнгө, сэтгэл санаа, бие махбодийн хохирол гэж ярьцгаадаг. Үүнийг л хохирол гэж хардаг. Гэтэл нийгмийн үзэгдэл, түүхийн уруудалт дээр хохирол гэж хардаггүй юм биш үү? Тэгвэл тэр хохирол дотор нь дотогшоо дахин хохирол гэж байх уу? Энэ нь хэрхэн үнэнд нийцдэг юм бол? Гэтэл Алтан сударт: Бусдын алдаа надаас, алдаа нь намайг хорлодог гэх үг бас байгаад л байдаг. Алдаа намайг хорлодог гэх юм бол тэр алдаан дотор ямар хохирол байх юм бол? Ийнхүү ямар ч Хохиролыг Бид хүсдэг бил үү? Хүсээгүй байхад ирдэг бил үү? Хүсдэг байхад, хүсээгүй байхад ямар хохирол ирдэг юм бол? Гэтэл "Хийсч ирдэг гай" гэх үг ардын дунд байдаг. Энэ нь хохиролд ордог уу? Ингэхэд хохиролоо бид хэрхэн хардаг юм бол? МТТТ-233д: Махан биетэн ману хувьд хохирол нь хорогдлоор тооцогдоно гэжээ. Энэ юу хэлнэ вэ? Хорогдол гэж юу юм бол? Яагаад хорогдоод байгаа юм бол? Ийнхүү хорогдол гэж байвал бас илүүдэл гэж байх нь ээ дээ. Тэгвэл Яавал хорогдол гээд яавал илүүдэл гээд байгаа юм бол? Гэтэл аливаа зүйл илүүдэхээрээ бас хор болоод байдаг талаар бичсэн байдаг.
Монгол Домчийн судар-44: Гадны нөлөөллөөс хохирол авсан бол алдсан эсийн тоогоор хүмүүний нас мөчлөгөөр богиносоно. Энэ нь зүй ёсных гэжээ. Гадны нөлөөлөл гэж байхад бас дотоод нөлөөлөл гэж бас байх нь ээ дээ. Бас өөрөөс гэдгээр гаргаж болохоор байна уу? Ийнхүү дотоод гадаад, өөрөөс гэхийн ялгамжийг бас гаргах ирэх нь. Тэгэхээр өөрөөс гэдэгт судрууд дээр хорогдол гэдгийг нас богиносох дээр оруулдаг юм билээ. Тэгвэл насны гэдэгт хүмүүний нас, амьтны нас, удам угсааны нас, байгал дэлхийн нас, улсын нас, одот огторгуйн нас, онгодын нас гээд л нас гэдэг чинь өөрөө яриад байвал олон төрөл дээр гарч ирэх нь ээ дээ. Энд насаа насалж чадахгүй дээр хэнээс юунаас үүсэлтэй хохирол гарч ирэх вэ? Яагаад насаа насалж чадаагүйн хохирол гарч ирнэ вэ? Аянгат удгүн засал хийхдээ хүнд наснаасаа өгч засал хийхэд нь Онгол Тэнгэрүүд нь тэгж болохгүйг тайлбарлаж байсан талаар бас бичсэн байдаг. Гэхдээ бас хэрэгтэй зүйлд нас нь нэмэгдэх ийм юм бас гарч ирж байх юм. Алтан сударт: Хөх толботнууд заяаснаа эдэлдэг, үхлийг амьдрал болгодог гэх үгс бас л байдаг. МонГэрүйИэсий сударт: Мөнх Тэнгэр хөх толботонд 72 наслах оул бие заяасан талаар бас бичсэн байдаг л даа. Яагаад үхэл дээр насны тухай гарч ирж байхад, үхлийг амьдрал болгосон дээр нас яагаад бас гарч ирээд байна вэ? Тэгвэл амьдралд бас нас гэж байх нь ээ дээ. Гэрлийн өргөөнд ирээгүй, Бөө улаач гэдгийг мэдэхгүй байхдаа би энэ дэлхийн газрын баялаг дуусч байхад үр хүүхдүүд маань яагаад төрснийг, хэрхэн амьдрах юм бол хэмээн гайхдаг байлаа. Гэхдээ ингээд төрж байгаа нь нэг учир байна гэж бодовч учрыг нь олж чаддаггүй байлаа. Харин Гэрлийн өргөөнд ирж бөө улаачлал гэх энэ сонин содон зүйл рүү ороод л зах зухаас нь мэдэж авч билээ. Ийнхүү нэгэн жишээ татахад ТВ-р гарсан "Са Им Даны Гэрэлт түүх" хэмээх Солонгос кинонд хоёр эхийн тухай гарах юм. Нэг эх хүн хар мууг хийвч үрээ гэсэн сэтгэлээр амьд мэнд үлдэж байхад, гэрэлт түүхтэй гэх Са Им Дан нь одоо л нэг элэг бүтэн сайхан амьдрах нь дээ гэтэл амиа хорлон үхэх нь энэ нь гэрэлт түүх мөн үү хэмээн асуумаар санагдлаа. Үрсээ гээд амьдарсан нь уу, эсвэл үрсээ орхин одсон нь уу? Тэгэхээр амиа хорлох гэдэг маань зүгээр ч нэг үг биш болж таарлаа. Хойчоо бодоогүй, хувиа хичээсэн нь бусдад хорлол болдог юм биш үү? 
Домчийн судар-45д: Задрах- Биед хурсан тос ус нь дэгдэж, тоос шороо нь задарч, эргэн эх дэлхийдээ шингэхийг хэлнэ. Бодгал үхэж, сүнс дэгдсэний дараа үлдсэн цогцос жамын ёсоор зөв задарвал шим бүрэлдэж өөрийн дараа орших оршихуйг бүрэлдүүлнэ. Цогцос жамын ёсоор зөв задраагүй бол хоруу чанар ялгаруулж халдварт өвчин, сөрөг үр дагаваруудыг дагуулдаг гэжээ. Тэгэхээр үхэхэд хүртэл хохирол гэдэг нь гарч ирдэг байх нь ээ. Зөв задрах, буруу задрах нь өөр өөрийн үр дагаварыг бий болгон буруу задарсан бие цогцос маань ирээдүйн үрсэд маань хохирол авчирдаг гэхээр хойчоо бодох монгол ухаан аргагүй л бидэнд дутаад байсан юм биш үү? 
Ингэж байж дутуугаа мэдэн, дундуураа дүүргэхийг тэнцэтгэл буюу бүтэн дүүрэн гэдгээр харж болох ч байх шиг. Тэгэхээр хохиролгүй гэхээр гарцаагүй бүрэн бүтэн, сав шим дүүрэн гэдэг дээр гарч ирэх нь ээ. Тэр дүүрэнг хэн, яаж хийхийн, хийхийн зуур ямар зүйл баримтлах юм гээд л маш олон асуудал гарах нь ээ дээ. Монголчууд элэг бүтэн гэж ярьж, тэмүүлж, түүн дээр түүхийн уртад үргэлжлэлээ гаргаж ирдэгийг бас л энэ судруудаас харж болохоор ч байх шиг. Алтан сударт: Булаалгаж хохирч цуглуулж мэргэшвээс булай ХҮН, бусдаас аюултай хар ХҮН. Булааж хохироож цуглуулж мэргэшвээс булгай ХҮН, өслөх аюултай улаан ХҮН. Булаацалдуулж мохоож мэргэшвээс болулигай ХҮН, тархийг тураагч шар ХҮН гэж бичсэн байдаг. Булаалгаж хохирч гэдэг нь тэгвэл юу болж таарав? Булаагч ирэхэд булаалгасан нь хохиролтой болох нь ээ дээ. МТТТ-д байгал дэлхий, Газар нутгаа хашин хамаарч чадаагүй үрс нь уулын догшролтой, усны бохирдолтой, газрын хилэн, галвын аюултайгаа үр хүүхдээрээ хохирч үлдэх бус уу хэмээн хохиролын талаар бичсэн байдаг. 
Мөн МТТТ-д 132-д: Кау Бай Ул Дээдэс: 
Хоног хоногт жаргах аваас
Хожмоо ухаарах тангатан бус уу 
Хорвоо дэлхий торлог атал 
Хохирол ирэхгүй гэж сэтгэнэ үү хэмээн өгүүлсэн байх юм.