"ТЭНГЭР МОНГОЛ ГАЗАР" ӨвҮг Дээд Эсийн мөрөөр

Monday, August 28, 2017

Эрэгцүүлэл-27 17.08.28

Амьдралын бодит бүхэн юу юм бол? Бодит гэж юу юм бол? Үр маань надаас далд ертөнц гэж юу юм бэ гэж асууж билээ. Бодит болон далд гэх тэр бүхнийг хэрхэн бид үүнийг ухаж ойлгох вэ? Далдад бодит байхгүй гэж үү? Харин бид Монголын Нууц товчоо гэх тэр судрын тайллыг судлаад байгаа. Нууц гэж тэгвэл юу юм бэ? Далд гэдэг нь мөн үү? Бид ойлгохгүйгээ нууц далд гэж ярьдаг юм болов уу. Нууц гэх зүйл өөр юм бол юугаараа өөр гэж? Хэтэрхий том сэдэв хөндчихөв үү дээ. Өөрийнхөө туршлаган дээр хэлэхэд хүн нууц гэх зүйлд бас сонирхон татагддаг л даа. Нууц бүхэнд хүмүүс сонирхон татагддаг мөртлөө харин монголчуудын энэ өв түүхийн нууц руу яагаад нэвтэрч чаддаггүй юм бол? Манай энэ монголын нууц юуг хэлнэ бидэнд ? Сонирхол татахаар юм байна уу? Эсвэл зарим нэг нь шашинтай эндүүртэл тайлбарлах гээд байдаг юу юм бол?
МТТТ-50-д: МОН буюу Хөх Тэнгэрийн зарлиг сахиж, Жамын дагуу оршин амьдрах гэсэн үг. НУУ ЧИ-далд буй Эрчим гэжээ. Мөн энэ судрын нэрийг орчин цагт хөрвүүлвэл:
“ТЭНГЭРИЙН ЗАРЛИГ САХИУЛАГЧДЫН БИЕЭ ЗАССАН ДАЛД ХҮЧНИЙ НУУЦ ЭРЧИМИЙГ ТОВЛОСОН ЦАГТ ИЛ БОЛГОХ СУУ ЗАЛЬ” гэсэн утга гарна гэжээ.
Тэгэхээр далд ертөнц гэдэг нь юу болчихов? Биеэ зассан далд хүчний нууц эрчим гэх энэ зүйл сонин санагдаад байх чинь. Далд хүчин гэдэг тэгэхээр юу юм бол? Яагаад биеэ засахтай холбогдчихов? Далд гэдэг зүйлд их учир байна аа даа. Энэ нууц гэдгээр хэрхэн биеэ засах юм бол? Анх би монголчууд хэдхэн ийм цөөхүүлээ байж яаж Эх дэлхийн олон түмнийг байлдан дагуулсан юм бол гээд сэтгэлд багтахгүй байсансан. Энэ хэдхэн монголчууд юуг яаж, яасан болоод алдар суугаа өргөсөн байх вэ? Хэн нэгний маань хэлсэнчлэн зүгээр л нэг хонь малаа хариулж яваад Их Монгол улсыг байгуулчихав уу? Харин өнөөдөр энэ бүхний тухай эх түүх, үнэн түүх тодорч, үүнд гарцаагүй үнэн юм байна гэх тэр л эрэл хайгуулд явж буй эгэл энэ үнэнг Гэрлийн өргөөнийхөн өвгүдийн үгээр гаргасан билээ. Гэхдээ өөрсдөө ч бүрэн ойлгоогүй ч өвгүдийн үгийг улаачлалынхаа ачаар гаргасаар байхад бусад нь яагаад Гэрлийн Өргөөнийхөнийг муулж ярина вэ? Өнгөрсөн түүхийн энэ л нууц, далд гэх тэр л зүйлд биеэ засах чухам юу нуугдаад байна вэ? Яагаад биеэ засах гэдгийг оруулаад байгаан бол? Шашинтай адилтгавал мөргөлийн үг баймаар л юм. Ил далдын ялгааг нүдэнд харагдахгүй, чихэнд сонсогдохгүй бол байдаггүй гэх үү? Энэ нь нууц далд мөн үү? Нууц гээд тэгээд шид хайх уу?
МТТТ-72-д Их Бэхт Дээдэс: Эрчим нь ЭрЧиХэм гэсэн узуур үгстэй. Энэ их эрчмийг зөв зүйлд зарцуулахгүй бол тэр нь Хүнийг хөдөлгөгч төдий л зүйл. Тиймээс ухаан гэдгийг бид олж мэдэж, тэр их эрчим рүү шунахаа байж, хэрхэн яаж ухаантай байхав. Ухаан нь ханасан бол эрчмээ яаж хангах вэ гэдгийг хослуулан ухахыг, хослуулан төгөлдөржүүлэхийг эрхэмлэсэн юм гэжээ. За тэгэхээр нууц далд эрчим маань ухаан гэдэгтэй холбовдчихов уу даа. Эрчим гэдэг үг нэг утга, ухаан гэдгийг хавсарга гэж бид ойлгахгүй байна уу. Тэгэхээр энэ нь ямар эрчим, ямар ухаан юм бол?
Мөн энгийн бүхэн агуу гэх Эзэн хааны үг байдаг. Биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас гэх үг бас бий. Яалтчгүй л энэ л Эзэн хааны ухаан гэдэгт бид орж байж, нэвтэрч байж, ухаж байж бие гэдгээ хэрхэн засахаа мэдэх хэрэг үү? Сударт ч Цор ганц Чингис хаалга гэж бий гэж байдаг. 
Харин МТТТ-40д Хаан дээдэс энэ сударт гол түлхүүр үйл явдлуудыг тоочингоо нууцлан өгүүлсэн ажээ. Цаашид 9 янзаар дэлгэрэх энэ сударт Монгол өвүг дээдсүүдийн суу ухааны сургаалууд болсон Алтан судруудын учиг нууцууд гарч ирнэ гэжээ.
Өнөө нууц гэдэг маань тэгвэл монгол өвүг дээдсүүдийн маань түүх, монголын түүх, үнэн түүх, түүнд агуулагдах үйл явдал, агуулга, утга санаа, сургааль байх нь ээ гээд харвал ч энгийн бүхэн агуу гэдэг нь ч аргагүй ч бололтой. Харин үрс бид ингэж харж чадаж байгаа бил үү? Яагаад СУУ Их ЭЗэн Богд Чингис хаан гэж хааныг маань нэрлэсэн юм бол? Үг авиа бүхэн нь юуг илэрхийлнэ вэ? Түүнд л суралцах нь та бидний хойчийн зорилго мөн үү? Харин яагаад сурах ёстой юм бол оо. Богд гэдэг үг нь өнөөгийн бидний ойлголтоос ч өөр л утга байх гээд байна даа...

Sunday, August 27, 2017

Эрэгцүүлэл-26 17.08.21

Тэгэхээр маргаан яах гэж гарч ирдэг юм бэ? Юуг дагуулдаг юм бол? Яах гэж монголчууд жигшдэг юм бол? Сударт мэдэх мэдэхгүйгээ хариуцана гэж бичсэн байдаг. Юуг мэдээд яаж хариуцах юм бол? Хариуцаж байна гээд л, мэднэ гээд, мэдэхгүй гээд л бас л бид маргах уу? Ингэхэд бид юуг мэдээгүй юм бол? Юуг мэдэж, юуг хариуцах юм бол? Мэдэхгүйдээ яах юм? Мэдээд яах юм бол гэхээр олон олон асуулт дагуулаад байх юм нэг үг л гэхэд. 
Сударт мэддэгээ хамтаар хариуцаж, булаацалдахуйг жаягаар хааж, мэдэхгүйгээ наран саран долоон өвүгэнд харьяалан ухаарч хорлохгүйг жаяглаж хэмээн бичсэн байдаг. Мөн болохын хилд хоригдвоос оршихуйн боломж нь барагддаг ГАН ЗУД-аас тайлж, Болохгүйн хилд туранхай тугал шиг мэдлэгээр орвол амьд ирэхгүйг зуурдаас сэхээрч гэж бичсэн байдаг л даа. Тэгэхээр энэ мэдлэг гэх тэр зүйлийг бид хэрхэн харах юм бол? Туранхай тугал мэт гэж юуг тодлов? Яагаад заавал тугалтай зүйрлэсэн юм бол? Болох болохгүйн зааг нь тэгвэл юу юм бол? Өнөөгийн ардчилалд бүх зүйлийг болно хэмээн үздэг. Харин социализмд бол хэлэх үг хүртэл хориотой л байсан. Гэтэл энэ судрууд бууж ирээд болох, болохгүйг хэлээд байгаа учир юу юм бол? Судар номноос бичлээ гээд учрыг нь бас мэдчих үү? Яагаад заавал сэхээрч гэх үг байна вэ? Юуг сэхээрэх гэж? Сэхээрэхгүй бол яахын? Нэгэн Онгод айлдахдаа түрүүлнэ гэж үгүй, харин хоцорно гэж бий гэж хэлсэн л дээ. Маргалаа гээд бид энэ л цаг хугацааны оночыг олж чадах болов уу? 
Харин сударт маргах гэдэг үг байдаггүй нь сонин. Энд өрөө цоололдон асуулдан, өчилдөн хэлэлцэн хүлээлдэн мөрөөдөн Ертөнц тэнгэрээ олж таньж, хүндлэлцэх дээдээр харьц гэсэн үг байдаг л даа. Харьцааны соёл яагаад маргаан гэдэг үгтэй холбогдон гарч ирэх гээд байна вэ?
Зүйр үгэнд бол "Сүх далайтал үхэр амар" гэх үг бий. Энэ үг юуг хэлээд байна вэ? Үхэл гэдэг зүйл чухам юу юм бэ? Сүх далайх гэдэг бас юу юм бэ? Үхлийн өмнө бүгд л маргахгүй нь мэдээж байх л даа. Харин үхлээ хүлээх үхэр, туранхай тугал хоёр маань юу болчихов? Зүйр үгээр хүн хэлэхээс наашгүй гэдгээр Хэн мэдээгүй гээд хэнд гомдох вэ? Хэн мэдлээ гээд үгүйсгэх вэ? Мэдээд хэлсэнийг нь хүлээн авч байгаа бил үү бид? Зарим хүмүүс Аянгат удгүнийг энэ судруудыг өөрөө зохиочихсон мэт хэлдэг л дээ. Харин миний хувьд хамт олонтойгоо ярьж уншин судалж байж үнэ цэнэ гэдэг зүйлийг олж харсанаа гаргах гэж хичээж байгаа маань маргах биш харин тодорхой баримт нотолгоотой байгаагаараа л үнэн гэдэгтэй тулж байна гэдгээ анзаарч эхэлсэн маань давуу байдал маань ч юм уу даа гэх бодол төрдөг л дөө. Харин тэр л үхэр, тугалын олонд бид өөрсдийгөө тавьж боддог бил үү? МТТТ-д Тэнгэрийн мэлмий гэдэг нь үнэний зам мөр гэжээ. Үүнийг ухаарах нь хэн билээ дээ. Улаач гэх тэр л Тэнгэрийн тамгат үрс дээр үнэнийг тодлох үүрэг байдаг юм болов уу гэх эрэгцүүлэл маань үүнийг уншаад өөрийн эрхгүй бас бодогдох шиг? Харин бид маргаад юуг олох юм бол? Маргахгүй гээд түүхэн өвгүдээ голоод бас юу хожих юм бол оо? Үнэхээр ирэх цаг мөн үү? Эсвэл өнөөдөр хатуу цаг байна уу?
Мөн сайны заншлаар шүүх, муугийн хязгаараар өчих гэх үгс бас сударт бий. Харин энэ маргаан мөн үү гэдэг л сонин санагдаад байна. Бид тэгвэл хэрхэн муу сайн гэдгээ мэдэх бил үү? Харин үүн дээр маргаан гардаг юм шиг. Сайн нь юу юм? Муу нь бас юу юм? Өөрийн бодолд тунгаагаад байвал хэрхэх бол? Заншил болж чадах нь сайн гэсэн үг үү? Энэ юуг хэлээд байна вэ? Гэтэл бас сайны заншлаар гэж байгаа юм бол нөгөө талаар муугийн занших гэдэг нь бас байх нь ээ дээ. Тэгвэл тэр заншлыг сайн бас муу гэх тэр л баталгаа нь юу юм бэ? Ялгах нь юу юм бэ? Ялгахгүй байвал яахын? Тэгэхээр заншил гэж юу юм бэ? Амьдралд бид юуг яаж заншсан юм бол? Түүхийн судар номнуудад 40000 түмэн жилийн Их түүхийн талаар байдаг. Мөн Алтан дээд үнэнийг аялгуу гэх тэр үгс юуг хэлдэг юм бол? Яагаад үнэн гэдэг маань алттай зүйрлэгдэх болчихов гээд л бас л өмнөх бичвэр дээр бичсэн л дээ. Тэгэхээр энэ л түүхийн сударт дээд гэх үнэн гарч ирээд байгаан учир юу байгаа юм бол? Сударт Үнэнд гүйцэгдэх дөхмийг бодож муугийн хязгаараар өчих тэр л үг юунаас яаж гарч ирээд байна вэ? 
Эргэн тойрноо анзаарвал бид олон олон зүйлийг харж болохоор ч байх юм. Байгал дэлхий, удам угсаа, бидний суурин амьдралын хэвшил маяг гээд асуудал дагуулсан энэ бүхэн биднийг хааш нь хөтөлж байна вэ? Өөрсөд маань тулгарсан сад бэрхшээл бүхэнд гарц олох гэж бид тэмүүлж зорьдог. Гэвч Энгийн бүхэн агуу гэх Эзэн хааны үг юуг хэлнэ вэ?
МТТТ-хуу 180д: Бодол нь цэгцэрсэн байна. Бодол цэгцэрсэн тул үйлдэл ч цэгцэрсэн байна. Үйлдэл нь цэгцэрвэл эд агуурс ч даган цэгцэрнэ гэж бичжээ. Энд хэлээд байна вэ? Бодол, үйлдэл, эд агуурс гэх тэр шатлал харагдаад байх шиг. Харин алгасах гэж байх уу? Эд агуурстай болчихоод бодол маань цэгцэрнэ гэх зүйл байх уу? Эсвэл бодлоо цэгцлээгүй байж байхад эд ороод ирэхээр бас түүнийгээ хөгжил гэж хэлээд байгаа юм биш биз? Энд л нэлээд учир байх гээд байна уу даа...

Friday, August 18, 2017

Эрэгцүүлэл-25 2017.08.14

За тэгэхээр Маргаан үүсгэгч бид хэн билээ дээ? Бид эр эм хүйсээр ялгагдавч хүн хэмээн нэгэн нэр дор, нэгэн гэр бүлд, нэгэн дэлхийдээ харьяалагддаг шүү дээ. Яагаад бид заавал гэр бүл болж амьдрах хэрэгтэй болдог юм бол? Хүний биенд хүртэл эр эм эс гэж байдаг талаар Домчийн сударт бас л бичээтэй байх юм. Өөр өөрийн үүрэгтэй энэ эсүүд хамтдаа нэгэн бие дотор байх нь юуных юм бол? 
Хатдын судар-5д: Эр эм хүмүүн өөр өөрийн мөн чанартай. Эр мөн чанар эм байж байж чаддаггүй заяатай. Эм мөн чанар эр байж чаддаггүй заяатай. Энэ үгс байдаг л нэг энгийн мэт боловч гүн утга агуулаад ч байх шиг. Яагаад юм бол? Эр заяа гэдэг нь юу юм? Эм заяа гэдэг нь юу юм? Нэгэндээ сайрхаад байхгүй, нэгнийгээ дордуулаад байхгүй Тусгайлсан зүйл байх нь ээ дээ заяа гэдэг маань. Өөр өөрийн үүрэг хариуцлагатай, өөр өөрийн онцлог байх гээд байна аа даа. Сударт: Заяаснаа эдэлдэг гэх үгс бий. За тэгвэл эм заяаг бид хэрхэн яаж харах вэ? Зөнгөөрөө яваад л хүнтэй сууж, хүүхэд төрүүлээд л болох уу? Гэтэл гэрт орж эм болж, гадаа гарч эр болж гэх үг байдаг. Энэ маань эр эм заяа мөн үү? 
Сударт: Эмд эрийн эрх эдлүүлэвч, Эрийн оронд цэрэгт мордохгүй, хүүхэд эцэгтэй эрх чацуураад “Айл”ын хэрэг шийдэхгүй. Гэх үгс бий. Энэ юу хэлчихэв? 
МТТТ-269д: Гутдугаарт, цусан хэлхээг холбож буй эх буюу эмэгтэйн талаас нь түүний үүрэг, түүний баяжуулах мөн чанар, чадавхижуулах хүчинг тодлон оруулсан нь ургийн хэлхээн мөн чанар гагц эцэг узуур дээр бус эхийн үүдэл эсний хамаарлаар хүчжин оршихыг тодолсон гэжээ. Ийнхүү эр эм хүний харилцан хамаарлыг харуулснаараа МНТ монголчууд бидний түүхийн тодломж, хэцүүгийн гарц болох гарцаагүй тодолдог юм биш үү? 
Тэгэхээр Эр эм заяа гэж бид яривч энэ л утга бидний хэлдэг эр эм болох энэ хос заяа маань эргэх нэгэн холбоондоо үр хэмээх гурван заяа болохдоо чиглэл нь гурав руу тэмүүлж байгааг харж болохоор ч байх шиг. МТТТ-д 3-ын тоог анхдагч биежилт гэжээ. Яагаад анхдагч биежилт гэж байгаа юм бол? Анхдагч гэдэг нь юу юм бол? Яагаад үр гэдэг маань анхдагч биежилт болж байгаа юм бол? Анх гэдэг утганд анхаармаарч юм шиг. Тэгэхээр анхны бүхэнд их утга учир байнаа даа? Энэ нь эргээд нэг гэх тоон дээрээ очих юм бол МТТТ-д нэгийн тоог амьд гэх, эхлэл гэх тоо гэжээ. Тэгэхээр гурав дээр эргээд амь гэдэг маань гарч ирчихэв үү дээ? Тэгэхээр үрс маань бидэнд амьд гэх зүйлийг тодолж байгаа юм биш үү? Тэгвэл үрсээ үл тоогсод юу болж таарав? Бидэнд амьд байгааг маань, амьдарч байгааг маань үрс маань л илэрхийлдэг юм биш үү? Ингэхээр амь гэдэг маань нэгдэл дээр, бас эхлэл дээр гарч ирээд байна уу даа. Гэтэл онгод тэнгэрүүд үрсийнхээ төлөө, тэднийхээ амьдрах дэлхийн төлөө, хойчийн ирээдүйн төлөө бууж ирлээ гээд байгаа. Энэ л эргэх холбоо эцэг эх үр гээд л тасралтгүй байх тэр л учиг дээр үргэлжлээд байна уу гэж харахаар юм байна даа. Үхтэл үр харам гэх зүйр үг бий. Эхийн санаа үрд үрийн санаа ууланд гэх үг бас бий. Бас нөгөө талаас нь харахад Бидний эр эм заяа гэдэг маань бие биендээ хос буюу хоёр гэдэг дээр гарч ирэвч нэг нь салахад л өнчрөл гэдэг нь гарч ирээд нэг рүү ороход юм хоёр талтай болчихов уу? За тэгэхээр та биднээс их юм шалтгаалаад ч байх шиг. Яах вэ хө.
Харин сударт насан тэгш диваажин гэх сонин содон үг байдаг. Энэ л Насан тэгш гэдэг нь ямар утгатай болчихов? Эр эм, хүүхэд хөгшин гэх тэр л бүхнийг ялгалгүй хамрах юу байдаг юм бол? Энэ тэгш гэдэг маань юун дээр гарч ирэх юм бол? Гэтэл эрх гэдэгт бас сонин үгс байдаг нь эцгийн эрхт, эхийн эрхт гээд тодломж гаргасан байдаг нь ямар учиртай болчихов бас? Аль нэг нь давамгайлчихаар юу болох юм бол? Бас л маргаан болно гэсэн үг үү? Маргаан үгүй хэрхэн амьдрах вэ бид? Сударт: Чи үгүйд би юу ч биш гэх үг байдаг. Үүн дээр л бид алддаг юм болов уу? Тэгэхээр энэ судар номнууд юуг хэлнэ вэ? 
Сударт: Хамгийн КААН эрдэнэ байвч хорловоос харвагдах хад мэт хууль гэсэн үгс бий. Тэгэхээр хаан ч байсан өөрчилж үл болох хууль байдаг байх нь ээ. Тэгэхээр тэр хуульд хэн бүхэн хамрагдваас тэр нь тэгш байж, тэр нь диваажин байж болох уу? Диваажин тэгэхээр юу болж таарав? Үүнийг чинь тэнгэрт байдаг гэж шашин номлоод байдаг. Тэгсэн чинь газарт байдаг байх нь уу? 
Хэд хоног нутгаараа явж ирэхэд нэг зүйл сэтгэлийг маань ихээр гонсойлгосон зүйл юу гэвэл амарч аялж яваа хүмүүс маань хогоо энд тэндгүй овоолж хаясан байхтай нэлээн хэдэн удаа таарсан юм. Энэ сайхан байгал, уул усаа хогоор дүүргэж байхаар өөрсдөө ууталж савлаад аваад мордсон бол ингэтлээ бохирдохгүй л байх байсан даа гэж өөрийн эрхгүй бодогдож билээ гэж над шиг хэлдэг нь олон л байх. Харин түүгээд авдаг нь хэд юм бол доо гэж өөрийн эрхгүй бодлоо. Мэлмийтэнгүүд нь бүгд хардаг юм байж тэгээд яах вэ Эзэн хааны үг дахиад л өөрийн эрхгүй бодогдсон шүү...

Monday, August 14, 2017

Эрэгцүүлэл-24 2017.08.07

Аливаа үнэн худалд эргэлзэгсэд, эсвэл өөрөө үзэл суртлаа тулгагсад, эсвэл дураар байхыг хүсэгчидээс ийм нэг маргах араншин байдаг юм болов уу даа. Ингээд л аливаа зүйлд маргаан гэх зүйл хүн төрөлхтөнд байсаар байдаг байж, одоо харин бид нар үүнийхээ учрыг нь хэрхэн олох юм бол доо? Өөр өөрийн үзэл бодол гэж хэлчихвэл яадаг юм бол доо? Тэгэхээр би маргаан гэдэг дээр тогтож ярих нь ээ дээ. Монголчуудын тэнгэр үзэл эртнээс маргаантай байсан уу? Бид хэдэн нөхөд Тэнгэр үзэл хэмээх эмхтгэлдээ энэ л талаар бас л эрэл хайгуулаа хийж бичих гэж оролдож байсан л даа. Та нар маань уншаад санаа оноогоо хамтаар ярилцвал бас бидэнд ухаан нэмэх болов уу хэмээн бодох юм. Тиймдээ л бид маргах уу, мэтгэлцэх үү, шийдлээ хэрхэн олох вэ хэмээн гарц хайюу хэмээн хичээлээ. Ингэхэд бид Юуны төлөө яагаад маргаад байгаагийн зорилгоо тодлохгүй л юм бол сударт бичсэнчлэн хүмүүний цуглуулга гэдэг шиг болчихвол бас л учиг зангилаа маань бидний хувьд тодрохгүй мэт санагдлаа. Ер нь энэ Гэрлийн өргөөнд бид яах гэж яагаад цугласан юм бол доо гэх Энэ асуултыг өөртөө тавьж, хариуг хайтал: Гэрлийн Өргөө нь Их Эзэн Чингис Хааны айлтгал сургаалийг түгээх, Хөх Монгол ардуудаа гэгээрэлд хөтлөх зорилгоор 2011 оны 6 сарын 2-нд фэйсбүүкт үүсгэн байгуулагдсан групп юм гэж Гэрлийн өргөөний ФБ дээр бичээтэй ч байх юм. За тэгэхээр ямартай ч Өргөөний зорилго тодорхой боллоо. Их Эзэн Чингис хааны сургаалийг түгээх , мөн Хөх Монгол ардуудаа гэгээрэлд хөтлөх гэжээ.
За тэгэхээр Их Эзэн Чингис Хаан гэж хэн гэдэг ямар янзын хүн байна вэ? Монгол байтухай дэлхий даяар алдар СУУ нь түгж мянганы хүнээр тодорч, судалгааны төв болж байх учиг юу юм бол? Яагаад судлах хэрэгцээ гараад байгаа юм бол? ИХ хааны маань айлтгал сургааль хаана байна вэ? 
Гэтэл Өргөөнөөс өөр газар МНТ гарч байна уу? Гарчихаад байгааг нь бид мэдээгүй байна уу эсвэл? Итгэлээ хэрхэн өгөх вэ? Энд тэндгүй л Чингис тодорч байгаа шүү дээ. Харин МТТТ-84д Чингис нь цол бөгөөд долоон Чингис цолтон байдаг талаар бас л бичсэн байдаг л даа. Харин бидний мэдэхээр нэг л тэнгэрийн дээд цол нэг л Чингис хаан гэдэг хүн байсан гэж түүхэнд бичсээр энэ л утгаар нь мэддэг байсан шүү дээ. Харин энэ нь цол гэдгийг нь хэрхэн мэдэх вэ? Хэн итгэх вэ? Цол гэдэг нь үнэн юм бол олон Чингис хаан байж болохоор ч мэт. Сударт: Чингис хэмээх нэрийг хүүдээ тайлах оюун үгүй хэмээн өнөөгийн биднийг бас л бичсэн байх шиг байх юм. Тэгэхээр чингис хэмээх нэрийг оюунтай байж тайлах нь ээ дээ. Оюунтай байх нь бас хийх үйлэнд нь учир байх нь ээ дээ. Ганцхан 13-р зуунд Чингис төрдөггүйг судлаач хүмүүс мэдэх биз ээ. Энэ нь ямар оюуныг хэлээд байна вэ? Гэтэл энэ оюуныг 7 онгод тайлна гээд байгаа. Тэд хэрхэн тайлсан юм бол доо? Тайлах хэрэгцээ нь юу юм бэ? Зорилго юу юм бэ? Учир нь юу юм бэ? Тайлахгүй байснаараа бид нар яачихаад байгаа юм бэ? Сударт: Монгол улсаа санацгаая гэсэн үг байдаг. Эндээс маш их асуулт урган гарч ирэхээр байх чинь. Ямар монгол улсыг яагаад сануулах гээд байна вэ? Ийнхүү эргэн дурсах учиг юу байна? Өнөөдөр ч та бид Эзэн хаанаа эргэн дурсах учиг юу байна вэ? Сударт байхгүйг мэдэх нь байлгахын оршил гэх үг бий. Мөн байгаа монголыг хэлэлцэнэ үү гэхээс байхгүйг хэлэлцэхгүй гэх үг бас бий. Тэгвэл байгаа МНТ-г, Алтан судрыг хэлэлцвэл яасын? Бид хүний түүх судалсангүй байгаа түүхээсээ л судалж байгаа. Хэн буруутай гэж? Хэнээс бурууг нэхэх гэж? Эзэн хааны үг бий. Энэ нь энэ л газар нутагтаа хэрхэх нь миний үрсийн дур гэж. Харин гадаадынхан манай жигүүрлэн гэх ганцхан үгэн дээр 150 жил судалгаа хийгээд утгыг нь тайлаагүй талаар Намсрай гуайн номноос бас уншсан юм байна. 
Тиймдээ ч Миний мэдэхээр өөр газар өөр Чингисүүд МНТ-Ы тайлалыг гараагүй байгаа л даа. За тэгэхээр зарим хүнд Нууц Товчооны Тайлал худлаар хэлэгдээд байгаа юм бол юуг нь худал гэж баталчихаад байгаагаа хамтаар яривал яасын? Харин баталгаа байхгүй л бол би тэгж бодоод байна гэж ярьж олохгүй талаар бас сударт бий. Энэ л өөр өөрийн үзэл бодол маргаан үүсгэх гээд байх шиг. Гэрлийн өргөөнд ирж, Эзэн хааны сургааль юуг хэлээд байна вэ хэмээн хамтын судалгаа хийх гэж оролдож буй хүний хувьд эрэл маань тодорхой чиглэлд зүглэвэл зүйтэй санагдаад байдаг л даа. Ингээд энэ дагуу хайж байтал Аянгат удгүний блогт Эзэн хааны маань зарлигт ийм үгс байх юм.
Мандах буурах жам ёсон
Мөнх Тэнгэрийн соёрхол буй ч
Хөх Монголын мохош үгүйг
Мөнх Тэнгэр таалсан буй за
Улс Монголын үрс хойчис
Эзэн ёсоор эрмэлзэн хичээвэл
Угтан айсуй түмэн он жилд
Монголын заяа алзахгүй буй за 
Мөнх Тэнгэрийн Хүчин дор
Мөнхөд бид оршин буй за
Мөнх Тэнгэрийн тамгат үрс
Мөнхийн ҮНЭНийг нотлох буй за гэжээ. За тэгэхээр Мөнх Тэнгэрийн ивээлт үрс юуг нотолж юуг батлах гээд байгаа юм бол доо. Дээрх зарлиг үгээс харахад яагаад ч юм энэ түүхэн судруудыг өвгүдийн сэтгэлгээ агуу юм аа хэмээн бодогддог шүү. Тиймдээ энэ газар нутагтаа эзэн ёсоор оршин амьдарна гэдэг, хөрвөөн тэнхэрэх гэдэг, асран тордох гэдэг, ивээн тэтгэгдэх гэдэг бүгд холбоотой болж таарлаа. Юуг нь бид салгах билээ? 
Ийнхүү хэрвээ бид Ахмад настан байлаа ч ахмадаараа түрий бариад байвал маргаан шийдэгдэх үү? Залуу гээд аархлаа гээд юуг шийдэх юм бол оо? Үүсгэл нь дандаа хөгшин байдаггүй, үүсгэл нь дандаа залуу байдаггүй, үхэх цагаа болохоор нялх ч үхэж байдаг, хөгшин залуугүй ч үхэж байдаг нь энэ хорвоогийн жам биз дээ. Тэгэхээр маргаан гэдэг тасалж ярих зүйл биш байх шиг. ингэхэд Ер нь маргааныг шийдэх шийдэл нь юу юм бол? Маргаан гарч ирээд байдаг нь юу юм бол гэдэг маань бидний хэлэлцэх асуудал юм биш үү? Ингэхэд бидний бичээд байгаа эрэгцүүлэл гэж юу юм бол? Зорилго маань юу юм бол? Нэгэн хүн бид эрэлчид гэсэн. Харин өргөөний бид гэрлийг харж, гэрэлд тэмүүлж, Эзэн Чингис хаан Ы-дээр цуглсан гэж харвал хойчийн үрсдээ бид энэ л түүхээ үлдээх нь зөв юм биш үү? Үнэн гэдэг зүйл устдаггүй юм болохоор хойчийнхондоо хэлсээр л байх болох нь ээ дээ. Юутай ч жамын зүй зохицох зохицоно гэж байхаас устгана гэж байдаггүй юм биш үү. Устах дээрээ тулвал нарны долоон гариг устаж, энэ дэлхий ч сүйрэх бололтой юм билээ.