Эрэгцүүлэл-40 2017.11.26

МТТТ-175д: “Бие тэргүүт Дээл захт” гэдэг нь Их бага алив бүхэн Хэм хэмжээнд багтаж Сайн муугаа тэмтчих Тэргүүт Ул мөрөө үлдээх биет байх учигтай гэжээ. Харин өнөөгийнхөн бид энэ зүйр үгийг хэлэхдээ Хүн ахтай, Дээл захтай гэж хэлдэг. Харин МНТ хэлсэн Бие тэргүүт гэдэг нь Хүн ахтай гэсэн үг мөн үү? Утга дүйх үгс мөн үү? Ингэхэд ах гэдэг нь ямар утгатай үг юм бол? Өмнөх бичвэрт бичсэнчлэн "Ахын устгал дүүд" гэдгээр бурууг үйлдэх ах байвал яах юм бол? Мөн сударт: Цагийг бадраахгүй ахыг царцаа голионы дайтай хайрлаад яана вэ гэх үг бий. Тэгэхээр ах гэдэг маань цагийг бадраах гэдэг дээр яагаад гарч ирнэ вэ? Тэгэхээр бадраах гэдэг нь байгаа юм бол унтраах нь гэдэг нь бас байна гэсэн үг үү? Хэрэв тийм бол "ахыг шахтугай" гэсэн үг бий. Тэгэхээр царцаа голионы дайтай ч үнэ цэнэ үгүй гэсэн нь юу гэсэн үг болчихов?
Ямартай ч БодОнЧиАр Мунхагийн ах нь дүүгээ эрж олсон нь цагийн тохироонд дээр хэрхэн гарч ирж байгаа юм бол? Ах нь бадраав уу? Дүү нь бадрав уу? Хэн бадрав? Ингэхэд бадрах гэдэг маань юу гэсэн үг юм бол?
МТТТ-175д: Тэргүүн толгой үгүй ард айл Тэмтрэх тэмтрэл үгүй, жаяглах жаяг үгүй, Хохиролыг төлөх чадамж үгүй Бэдрэлийг туулах билэггүй гэжээ. Тэгвэл бадрал гэдэг маань тэмтрэх тэмтгэлтэй, жаяглах жаягтай, хохиролыг төлөх чадамжтай, билэгт оюун дээр гарч ирж байх нь гэж харж болох уу? Харин өнөөгийн бидний амьдрал хэр байгаа бол? Тэмтрэх тэмтгэл маань юу юм бол? Юуг, хэрхэн яаж, яагаад тэмтрэх юм бол? Тэгэхээр өнгөрсөн бүхнээ судалж буй бид тэмтрэл хийж байгаачид мөн үү? Тэмрээд яах юм бол? Харин тэмтрэхгүй бол яах юм бол? МТТТ-д “Түүхээ мэдэхгүй бол ойд төрсөн сармагчин лугаа” гэсэн үг бий. Бидний хэлдэгээр бол “ойд төөрсөн” гэж хэлдэг. Яагаад заавал сармагчин гэж? Сармагчин яагаад ойд төрчихөөд төөрнө гэж? Төрж өссөн газартаа тийм амар төөрөх үү? Харин МТТТ-д яагаад “ойд төрсөн” гэж хэлэв? Монгол зүйр үгээр бол явсан хүн яс зууна гэдэг. Суусан цэцнээс явсан тэнэг дээр ч гэдэг. Эрэл тэгэхээр хаа хүрнэ вэ? Харин ах гэдэг нь тэгвэл яах юм бол? Яахаараа бадраагчаар тодорно вэ? БодОнЧиАр мунхаг нь өөрийн толгойтой байсан нь хэрхэн энэ түүхийн судраас гарч ирнэ вэ? Яагаад заавал Ахыгаа ирэхэд нь энэхүү үгийг хэлэх нь юуных юм бол? Харин бид өөрийн толгой гэдгийг хэрхэн харж байгаа юм бол?

Эрэгцүүлэл-39 2017.11.20

Алэнхоо эхийн таван хөвүүддээ эвтэй байхыг захьсан түүхээс харах юм бол харин тэдгээр таван хөвүүн цаашид хэрхэн амьдарсан юм бол? Тэгвэл Добу мэргэн яагаад монгол улсын уруудалтад орсон юм бол? Үүнийг МТТТ-214т бичихдээ Монгол улсын уналтын үе гэжээ. Хүүхдүүд нь бас Монгол улсыг унагаж, Алэнхоо эх Монгол улсыг аварсан байх гээд байх юм. Энэ бас юу болчихов. Заавал эхийн үрдээ энэ учрыг хэлэх учир юу байна вэ. Аланхоо эхийн хоёр талд яагаад уналт байна вэ? Бас нэг жишээ авбал:
МТТТ-Дэс № 32т: Хором атал Түнхэлиг горхин өөд Нэгэн хүмүүн айсуйн буюу Хүрч ирвээс, БодОнЧиАр мөн ажгуу. БухаХатАги ах ану үзээд Таньж аваад, удирдаж Онон мөрөн өөд хатирч зорчиж тавив. 
Яагаад Отог бүлээсээ явсан БодОнЧиАр Мунхаг дүүгийнхээ араас БухаХатАги ах нь явж эрж хайваа? БодОнЧиАр мунхаг, Дова сохор, ДоБу мөргүн энэ гурвын учиг юу болчихов? Яагаад энэ хүн эргэж ирэв? Эргэж ирэх гэж юу юм бол? 
Ийнхүү түүхээ судлаад байх тусам гарцаагүй л хамрагдах хүрээ нь гэр бүл, долоон отгийн нэгдэл гэх бас л өөр өөр асуудал байх гээд байх юм. Тэгвэл МНТовчлоог хэн хэрхэн яаж харсан байх вэ? Энд их учир байх гээд л байна аа даа. Монголчууд бид үүнийгээ хэрхэн харж байгаа юм бол? 
МТТТ-214т: “Ач авна” хэмээх нь ач тусаар олсон зүйлийг хамгаалж, сахиж, буяныг тогтоож, бүү алдтухай гэсэн утгатай. Өс гэж орчуулбал боломгүй гэжээ. Яагаад заавал өснөөс ялга гэж байгаа юм бол?
Ийнхүү Энэхүү судруудыг уншин судлахад Гэр бүл үр хүүхэд, ах дүүс удам судар, анд нөхөд гээд л бүгд л бичигдэн тэдний холбоо нь байгал зүй, түүний хэмтэй холбоотой байх юм. Гэтэл МНТ-г зөвхөн Долоон Онгод Тэнгэр л Тайлна гэж бас л бичигдсэн байх юм. Тэгвэл уншин судалж буй та бид хэн болж таарав? Энэ л судрууд хэнд яагаад юуны төлөө бичигдэн гарч ирээд байгааг Гэрлийн өргөөнд ирсэн олон маань өөртөө хэрхэн хамаатуулахын төлөө бичиж байгаа юм бол? Харин тэгвэл бид хэрхэх юм бол? Бидний түүх хэрхэн өрнөх юм бол? Өөрт хамаатуулж байж Чингис хаан-“Ы” ухаан даган суралцах энэ л зүй тогтол Гэрэл хэмээн хэлсэнг бас л бодмоор юм шиг. Тэгэхээр Эзэн хааны энэ л ухаан суралцах нь сударт хэлсэнчлэн гэрэлтэй бөгөөд төвөгтэй зам мөн үү? Яагаад сударт ийнхүү бичсэн юм бол? Гэрэлтэй ч төвөгтэй байх нь ямар учигтай юм бол? Гэрлийн өргөөнд тэгвэл энэ төвөг нь юу юм бол? Яагаад дардан байхгүй гэж? Бид энд уул нь гэрэлтэй замыг хайн ирсэн гэвэл гэрэлд бид саад бэрхшээлгүй л баймаар юм. Эсвэл гэрэлд бид төвгийг хардаг юм болов уу? Харсанаараа бид яах юм бол? “Эзэн хааны биеэ засаад гэрээ зас, Гэрээ засаад төрөө зас” гэх үг бий. Сударт Биеэ ясваас тэнгэр” гэх үг бас бий.
Өнөөдөр бид аливаа зүйлд саад бэрхшээл тулгархад төвөгшөөн нэг бол холдон, нэг бол давах гэж хичээдэг шүү дээ. Харин Тэвэн тэнгэр амрыг харснаараа тийрэн болсон гэдгээ хэлэх учир юу байна. МНТ бол нэг сонин үг байгаа нь зовлонг гэтлэх гэдэг үг бий. Гэтлэх гэдгээ зовлонгийн багаар давах гэдгээр ойлгож болох уу ? 
Хүн болгон адилгүй хөлөг болгон жороогүй, гэдэг зүйр үгээр харахад л олон янзын үрс хэрхэн яагаад энэ л Гэрлийн өргөөнд цуглаад байгаа юм бол? Майя нарын Зөн билэг номон бичсэнээр бол: Тиймийн учир дүү нар минь, хичээж, ахмад нараасаа ирэхийн цагт катуны ачааг авагтун. Хэрэв та нар авахгүй бол зовлонтнууд минь, алдсандаа харамсан орилох болно. Та нар авахгүй бол Модны үндэс болон холтос өмрөн тасрах болно... Тэр өдөр Гарди гэрийн үүдэнд очиж, ойг амьтдын дунд тахал, үхэл дэлгэрнэ гэжээ. 
Яагаад ачааг ав гэсэн юм бол? Энэ ачаа гэдэг маань Эх дэлхийгээ, байгалаа аврах их үйл мөн үү? Биш бол ямар үүрэг авах талаар хэлээд байгаа юм бол оо? Яагаад алдсандаа харамсан орилох болно хэмээн бичив? Дүү нар гэдэг нь хэн юм бол? Харин Сударт дүү гэх үг бас л байдаг. Мөн ахын устгал дүүд гэх үг бий. Яахаараа дүүд устгал ирэх гэж? Үүнд ямар хамаарал байна вэ? Үнэхээр ахын алдаа дүүд ирдэг юм бол нэг үхрийн эвэр доргиход мянган үхрийн эвэр доргино гэх бас л энэ үгээр бие биенээ хамаарахаас өөр гарцгүй ч бололтой. Тэгвэл одоо хэн хүний алдаа Монголчуудыг доргиохгүй байх талаар бас бодох л хэрэгтэй бодох нь ээ. Тэгэхээр Монгол хүн бүхэн үүрэг хариуцлагатай байх нь ээ дээ.

Эрэгцүүлэл-38 2017.11.13

Ийнхүү АлЭнХоо эх түүний таван хүүгийн тухай юуг харуулах гэж түүхийн энэ сударт бичсэн юм бол? Үүнийг Монгол суу ухаанаар нь яаж харах юм бол? Үнэхээр Монголчууд АлЭнХоо эхийн домгийг хэрхэн яаж үнэ цэнэтэй болгох юм бол? Түүхийг бид судалгаагүйгээр хэрхэн яаж хэрэглэх юм бол? Гэтэл зарим нь заавал судлаач гэх хүн батална гэх юм. Харин тэгвэл түүх судалж байгаа Гэрлийн өргөөнийхөн тэгвэл судлаач нар биш гэх нь үү? Мөн гэх юм бол бид яг юуг нь судалж, судалгааныхаа чигийг хэрхэн харж байгаагаа, хэрхэн яаж гаргах юм бол? Зөвхөн энэ таван хүүгийн удам нь судлаад явах юм уу эсвэл? Гэтэл бид удам гэдгээ хэрхэн харах юм бол? Удамшлыг яаж зөв гэж харах юм бол? Харин судар дээр байгаагаар МонЧуХур дээр удамшил зөв гэдэг нь гарч ирээд байгаа юм биш үү? Тэгэхээр удамшил зөв гэдгийг өөрөөр харах нь ээ дээ. Гэтэл бид мах цусаар холбоосоор л хараад байдаг шүү дээ? Энэ л түүхийн ухаанд бичсэн болохоор бид олж харах нь ээ дээ. Тэгэхээр амьдрал дээр яаж олж харна гэсэн үг вэ? Тэгсэн мөртлөө өвгүдийн суу ухааныг дэвшин дээшлэхүй дээр хар гээд байгаа бил үү? Тэгэхээр дахиад л сударт бичсэнээр үүсгэлийн ухаанд учир байх нь ээ дээ.
Чингис хааны ухаанд нь сураагүй бол, удмыг нь, угсааг нь мэдээгүй бол бид үрс нь гэж хэлэхээр яадаг юм бол? Яагаад даган суралцах гэдэг үг сударт байдаг юм бол? Түүхийн энэ л үнэнд даган суралцахгүй бол хэрхэх юм бол? Тэгэхээр заавал Чингис ухааныг даган сурахцах гэдэг нь юу юм бол?
Сударт үнэнд гүйцэгдэх дөхөмийг бодож муугийн хязгаараар өчсүгэй хэмээх үг байдаг. Муугийн хязгаарт Алэнхоо эхийг бичсэн байх юм. Харин энд муу гэж Алэнхоо эх харагдахгүй байх юм. 
Ингэхэд муугийн хязгаар гэдэг нь юу юм бол? Түүн дээр бид харахаар юм байна. яагаад заавал хязгаар гэж? Зүгээр л Мууг өчих гэж болохгүй гэж үү? Энэ л хязгаар нь тэгвэл юун дээр гарч ирээд байна вэ? МТТТ-59д: Тэнгэрт тулах гэсэн үг байдаг. Энэ нь хязгаар мөн үү? Хүрээгээ хэрхэн яаж аваад байгаа юм бол? Хүрээ өөрөө хязгаар болоод байгаа болоод байгаа юм болов уу? Тэгэхээр хүрээлэл гэдгээ хэрхэн яаж харах юм бол? тэнгэрийн хаягаа хүрээ гэж харах юм болов уу? Эсвэл сав шимт хорвоогоо хүрээ гэж харах юм болов уу? Тэгэхээр энэ хүрээ гэдэг чинь агуу сэтгэлгээг шаардаад байгаа юм биш үү? 
Муу нь тэгвэл яг юу юм бол? Сайн нь юу юм бол? Үнэн нь тэгвэл юу юм бол? Муу сайныг энэ хүрээлэлд яаж тэнцвэржүүлж авч явах юм бол доо? Үнэн гэхээр яагаад заавал муутай холбогдов? Эсвэл яагаад муу гэж харах гэхээр хохиролтой үүнийг яаж холбож харах юм бол? Бидний сэтгэлгээ бол муу гэхээр муухай гэдгээр хардаг. Гэтэл МТТТ-ыг уншихад муу гэхээсээ илүү хохиролыг яаж арилгах вэ гэдэг дээр бичигдээд байгаа юм шиг. МТТТ-393д яагаад эхэнд нь Бэрхшээлийг арилгах эрдэм орсон юм бол?
МТТТ-59: Иймээс анхдагчийг Эл биеийн эсээс олох боломж хомс ... Хамагтай ойр цусан эс Хамаг үнэний бүрэн өгүүлэмжтэй гэжээ. Эндээс харвал анхдагчийг хязгаар гэвэл үнэнийг ойроос хайна гэсэн үг мөн үү? Эсвэл алсаас хайна гэсэн үг үү? Тэгвэл энэ ойр нь чухам яг юу юм бол? Алс нь чухам бас юу юм бол? Сударт цэгц чанар алдагдвал ойрууд дайждаг гэх үг бий. АлЭнХоо эхийн таван хөвүүд эхийн үгийг сонсоод яасан юм бол? Яагаад МТТТ-д Өвгүдийн үгийг эс болгож, Мэргэдийг үгийг эс огоорсон гэж бичсэн юм бол? Яагаад БодОнЧиАр Мунхаг явсан юм бол? Энгийн нэгэн ах дүүсийн муудалцаан байсан гэвэл өвгүд мэргэд яагаад, ямар үгийг хэлсэн байх нь вэ? Ийнхүү Сүегэр үгийг хэллээ гэхэд тосон авах ухаанд учир байх гээд байна уу даа? Тэгэхээр сургаалиас дээгүүр сүегэр гэдэг дахиад л судлах болох нь ээ дээ.

Эрэгцүүлэл-37 2017.11.06

МТТТ-164. Дэс 22-т: Бас АлЭнХоо эх таван хөвүүддээн Сүегэр үг өгүүлрүүн... Сүегэр үгс гэдэг нь Сургааль үгс гэсэн утгатай. Сүү дүүргэх мэт үгс гэнэ. Хэрхэн яаж өгүүлэх вэ? Хэрхэн яаж үрсэд ойлгуулах вэ? Хэмээх Арга ухаан өөрөө их чухал болой гэжээ. 
Эндээс харахад сүү дүүргэх мэт үгс гэдэг нь анхаарал татах юм. Сүү гэдэг нь юу юм бол? Яагаад үгийг сүүтэй зүйрлэн хэлнэ вэ? Домчийн сударт бүх уураг дотроос хөнөөлгүйгээр гаргагч уураг бол сүү. Сүү нь хайраас ялгарах хайхамшигт уураг гэжээ. Тэгэхээр хайрыг яаж илэрхийлсэн болохоороо Сүегэр үгс болсон байж болох вэ? Ямар хайрыг сүегэрт оруулсан байх вэ? Гэтэл Хатдын сударт 9 хайр байгаа шүү дээ. Тэгэхээр хайр гэдэг үг, түүний цаана ямар суу ухаан байна вэ? Ер нь Монголын түүх бол суу ухааныг ярих болчихоод байгаа биз дээ. 
Алтан сударт: Наран сарантай зэрэгцэн амин эрчим өгөгч сүүн сэтгэлийг нь мэдэрч гэх үгс бий. Нар саргүйгээр яагаад сүүн эрчим байж болохгүй гэж? Тэгэхээр сүүн эрчим гэж яагаад нар сартай заавал холбогддог юм бэ?
Энэ л сүүн сэтгэл сүү мэт үгс хоёр холбоотой юу? Сүү мэт сэтгэлээс сүү мэт үгс гардаг байх нь ээ? Тэгвэл сүү мэт хайрын үг байдаг юм бол хөө мэт хар үгс нь бас л байх нь ээ дээ. Тэгвэл сэтгэлийг харлуулах үг гэдэг юуг хэлэх вэ? Сударт зовлонгийн чангыг жаргалд тооцох гэж үг бий. Гэтэл өөрийн алдаа намайг хорлох гэх үг бий. Тэгэхээр үүн дээр хайрыг бид яаж харах юм бол? Яадаг ч байсан хайрын тухай яагаад түүхэнд оруулдаг юм бол? Тэгвэл сүү мэт хайрын үгийг андуурч бодох нь бас байх нь уу? Хөө мэт үгийг бас л эндүүрч болно гэсэн үг үү? Энэ юу болчихов? Тэгвэл хайран дотор төөрөх гэж байх уу? Төөрөх болсон шалтгаан нь юу юм бол? Төөрөхгүй гэхээр яах юм бол? Тэгэхээр хайр гэдэг маань хариуцлага болж таарч байна уу? Сударт бичсэнээр гэнэдэж болох ч харин донгио хүлцэнгүй байж болохгүй гэх үгс бий. Утга агуулгыг нь ухан ойлгоход ч бас асуудал ч гарах нь ээ дээ. 
АлэнХоо эх үрсээ ухааруулахдаа ийнхүү сүү мэт үгсийг хэлжээ. Яагаад сүегэр үг хэлэх болов? Яавал сүегэр үгсийг хэлдэг юм бол? Үр хүүхдүүд нь сүүгээр хүлээн авсан уу? Энэ нь бас ээдрээтэй байна уу? Яахаараа сургааль үгийг хэлж, яавал энгийн үгсийг хэлдэг юм бол? Ингэхэд үгс гэдэг яахаараа ийм ялгаатай болчихдог юм бол? Эхийн санаа үрд, Үрийн санаа ууланд гэх зүйр үг бий. Тэгэхээр эх хүн үрдээ сайн сайхныг хүсдэг гэдгээр харах юм бол эх үрийн хооронд буруу зөрүү үгийг хэлж болохгүй нь гэж харвал яадаг бол? Үүнийг л бид мартаад гоё сайхан үгэнд хууртаад эхийн хайрыг, үрийн хайрыг олж харахгүй байгаа юм биш биз? Эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол гэж байхад түүнээс илүү хариуцлага шаардсан үгийн утга бол эх үрийн хооронд хэн ч орж болохгүй түүхийн хайрын агуулга гарч байх шиг.
Харин үрс нь болсон бид үүнийгээ ухах ухаан бий бил үү? Өнөөгийн эцэг эхчүүд, үрс балчирууд үүнийгээ мэддэг бил үү? Сүегэр үг гэдгийг Их Бэхт Дээдэс МТТТ-д хэлэхдээ сургааль үгээс ч том үг. Үг хэл зүйн соёл, Хэрэглээ, Ухаарал, Уран хайлал олноо энэ ухаанд багтана гэж хэлсэн байх юм. Тэгэхээр сургааль яагаад гологдчихов? Яагаад ийм үгийг хэлэх болов? Бид үүнийг түүхээс олж харах нь ямар учиртай юм бол? Ингэхэд Үг гэдэг нь чухам юу юм бол? Монгол зүйр үгэнд ч тэр "Хүн хэлээрээ, Мал хөлөөрөө" гэдэг. МТТТ-279д: Үг бол үгзүй, оюун ухаан бодол, мэдрэмжийг бусдад өртөөлөх авиалбар хэрэгсэл гэжээ. Нэг үгэн ийнхүү таван утга гаргадаг нь юу юм бол?
Бусдад өртөөлөх үүрэгтэй энэхүү үг хэмээх нь тэгвэл их л чухал үүрэгтэй байх нь ээ. Бие биентэйгээ ойлголцож, өөрийгөө илэрхийлж, бусдыг тодлох энэ үгний үнэ цэнэ нь өөрөө амьдралд бий болдог ч байх нь ээ.
Сударт өртөөлөгчдийг ол гэсэн үг байдаг. Тэгэхээр энэ юу болчихов? Өртөөлөгчдийн ач холбогдол юу юм бол? Өртөөлөгчийг үнэ цэнэгүй болгочихвол яах юм бол? Ингэхэд Үгийг яах гэж өртөөлдөг байх нь вэ? Хов үгийг өртөөлөх нь гэж байх нь уу? Ямар үг дээр түүх маань тодотгол болж явах юм бол?
МТТТ-166д: Ухах хүнд нэг үг ч үнэтэй, уцаарлах хүнд мянган үг ч үнэгүй гэж зүйр цэцэн үг байх юм. Сударт: Үг хорьж устгал гэх үг бас бий. Тэгэхээр сүегэр гэдэг үг маань өртөөлөл дээр бас устгал дээр ч хүрээд ирлээ. Энэ хоёрын дунд эвлэрлийг яаж хийх юм бол? Нөгөө сүегэр үг маань явсаар байгаад эвлэрлийг шаарддаг үг болж байгаа юм биш үү?
Тэгэхээр аливаа зүйлийн үнэ цэнэ юун дээр гарч ирнэ вэ? Хүнээсээ хамаарч гарч ирээд байна уу? Хүний сайны оролцоо дээр л үнэ цэнэ гарч ирээд байх ч шиг. Ухахгүй бол үнэтэй үг ч үнэ цэнэ алдах нь л дээ? Хэрэглэхгүй бол түүнээс ч дор юм болох нь уу? Бидний "Үгэн үнэ цэн"э хэмээн ТББ маань ийнхүү үгэн дээр ажиглалт хийх гэж, түүнд учиг юу байна, энэ юу хэлж байна вэ хэмээн асуулт тавьж цуврал эмхэтгэлүүдээ гаргасан билээ. Тэгэхээр монгол үг өөрөө олон утга агуулж, оюун ухааныг илтгэж, хэрхэн хэрэглэх, хэрхэн ухааруулах, хэрхэн уран сайхнаар өгүүлэх вэ гэдгээр гарцаагүй л ухааныг шаарддаг бололтой. МТТТ-д Үр хурвал ухаан, үүл хурвал бороо гэх зүйр үг бас л байх юм.

Эрэгцүүлэл-36 2017.10.30

Ийнхүү хайрын тухай эрэгцүүлэн өмнөх бичвэрээ үргэлжлүүлэхэд Үнэ цэнэ гэдэг нь юу юм бол гэж асуумаар санагдлаа. Хайр яахаараа үнэ цэнэтэй байж, яахаараа үнэ цэнэгүй болдог юм бол? Бидний амьдралд олон зүйлс өрнөн түүгээрээ өдөр бүр асуулт болон бодол асууж байдаг шүү дээ. Гэрлийн өргөөнд дэхь Бидний хэдэн нөхөд маань үүндээ ач холбогдол өгч “Үгэн Үнэ Цэнэ” хэмээн ТББ- байгуулан үгэн дээр ажиглалт хийх гэж оролдох учир юуных юм бол? Гэрлийн өргөөгөө бид үнэ цэнэтэй гэж харж өөрсдийн үйл хөдлөлөө хамаатуулан байхад харин манайд хамааралгүй гэж хэлэх нь ч байна шүү дээ. Тэгэхээр хайрыг яаж тодотгох юм бол? үүнийг бид хэрхэх үйлдэх юм бол? Хамрагдахыгаа хаашаа яаж чиглүүлэх юм бол? Тэр чиглэж байгаа хайр нь юу юм бол? Би хөөсөн ч эндээс явахгүй гэж хэлэх нэгэн байхад яваад өгөх нь бас л байна. Энэ хоёрын хооронд яаж хайрыг гаргаж ирэх юм бол? Яагаад нэг нь хөөсөн ч явахгүй гээд харин нөгөө нь хөөгөөгүй ч явна вэ? Үнэт зүйлээ таньсан болоод тэр хүн явсангүй юу? Харин явсан нь өөрт хэрэггүй гээд хаясан болоод тэр үү? Өөрийн юмыг яаж бид өөд нь татах юм бэ? Тэгэхээр өөд нь татаж байж хайр гэдэг нь гарч ирэх нь ээ дээ. Ингэхэд Ер нь бид Яагаад гэрлийн өргөөнд цугласан юм бол? Энд бидний ямар үнэт хэмээн үнэ цэнэ өгөх тэр л хэм хэмжүүр байгаа юм бол? Үүнийг үгийн үнэ цэнэ дээр харвал юу байж таарах юм бол? Үгэнд үнэ цэнэ өгч түүнд ач холбогдол өгөх нэг нь байхад бусдад үнэгүй байх нь бас л юуных юм бол? жишээ нь нь Гэрлийн Өргөөнийхөн судар гаргасан. Гэтэл энэ судруудынхаа үнэ цэнийг хэрхэн бид гаргах юм бол? Үүнийг МТТТ-д тайлж хэлсэн байх юм.
МТТТ- 45д: ЧиАрАйКау Дээдэс: Суу – Үлдэцтэй, Дуу – Үүрд үнэ цэнэтэй байх гэжээ. 
Тэгэхээр “Дуу” гэх энэ үгэн дээр үнэ цэнээ өгч, энэ нь өөрөө хайрыг агуулж байх юм. Энэхүү эрэгцүүллүүдийг бичих болсон нь ач холбогдол өгсөндөө үнэтэй байхад, үл тоох нэгэндээ үнэ цэнэ бий гэж үү? Өөрсөд маань үнэтэй бүхэн бусдад үнэтэй байдаг уу? Бусдын бүхнийг бид бас яаж хүлээн авах юм бол? Үнэ цэнэтэй бүхэндээ бид хайрлан тэмүүлж, гамнан тордон, хамгаалан хадгалж өнө удаан байлгахыг хүсэн тэмүүлдэгийг нь өнөөдрийн цаг хугацаан дээрээс илүү ч харж болохоор ч байх шиг. Тэгхээр өнөөдөр юу нь илүү байгаа билээ? Харин эсрэгээрээ мартан гээж, хаяж орхих нь үнэ цэнэгүй гэдгийг илэрхийлэл болдог ч юм шиг. Тэгэхээр энэ бүхнээс үнэ цэнэ гэдгээ хэрхэн бид харах юм бол? Бид бүгдэд адилтгах үнэ цэнэтэй байдаг тийм л зүйл байх уу? Байдаг бол тэр нь чухам юу юм бол? Тэр нь хайр гэдэг дээр хэрхэн гарч ирэх юм бол? 
Хатдын судар-12т ӨгИэЛүн эх хэлэхдээ: Мөнхийн эргэлтэнд орших хайрыг үнэн бөгөөд зөв гэж үзэж, хориг үйлдэлт хайрыг буруу буюу мухардалт зам хэмээн нэрийджээ. 
Тэгэхээр мөнхийн эргэлт, мухардалт зам хэмээн өгүүлэх энэ эсрэг тэсрэг зам яг юуг хэлээд байна вэ? Мөнхөд үргэлжлэн орших тэр л гарц нь яг чухам юу юм бол? Хайр мухарддаг гэж үү? Тэгэхээр хайр мухарддаг гэхээр сонин юм. Мухардуулахгүй гэхээр хайр цаашаа явах замтай байх нь ээ дээ. Тэгтэл дахин зогсолтгүй монгол хүн гэх судрын үг санаанд оров. Энэ нь зогсолтгүй урсах үнэн зөв хайрыг үнэ цэнэ гэж харж болох уу? Асуултын хариугаа олохоороо бид эрэл маань үргэлжилж харин хариугаа олж чадахгүй, бас хүсэлгүй бол сэтгэл мухардан харанхуйд баригддаг ч юм шиг ээ. Харин Харанхуй маань зовлон байж болох уу? Тэгвэл үнэ цэнэ гэдэг дээр тэмүүлэл байж болох уу? За тэрээд хариуг хайвал олдох цаг үе ирсэнг энэхүү судруудаас бас ч гэж харж болохоор ч байна шүү дээ. Ийнхүү хариу гэдэгт үнэ цэнэ гарч ирж болохоор ч юм байна гэвэл Бидний судлаад байгаа Нууц Товчоо маань хайранд ямар тодломж өгөх гээд байгаа юм бол? Нууц гэдэг үг маань хайр гэдэг үгийн цөм байж болох уу гэтэл МТТТ-д 50д бичсэнээр Нууц нь гэдэг өөрөө эрчим болж байх юм.